Samenvatting

Ja, deels dezelfde hersengebieden zijn actief bij lichamelijke als emotionele pijn (er is een overlap).
Nee, de hersenen zelf kunnen geen pijn voelen maar wel de hersenvliezen, bloedvaten, spieren, zenuwen in de nek, het gezicht en de hoofdhuid.
Ja, er zijn specifieke hersengebieden actief bij pijn.
Ja, sommige hersengebieden kunnen zelf pijn verminderen /werken als pijnstiller.
Ja, empathie en troostende woorden kunnen pijn deels verminderen.
Ja, woorden kunnen letterlijk pijn doen.
Ja, psychotrauma’s kunnen de hersenen veranderen.

Wat is pijn?

Pijn voelt iemand door prikkeling van de gevoelszenuwen (sensorische zenuwen) in het lichaam.

Pijn wordt pas ervaren als het signaal in de hersenen 'vertaald' wordt naar pijn.
Pijnreceptoren worden nociceptoren genoemd. De hersenen zelf voelen geen pijn omdat er geen nociceptoren in het hersenweefsel zelf zitten. De hersenvliezen kunnen daarentegen wel pijn doen, evenals de bloedvaten, spieren, zenuwen in de nek, het gezicht en de hoofdhuid.

Pijn kan ook ontstaan ín de hersenen of in het zenuwstelsel zelf, door een beschadiging. Dan kan iemand pijn ervaren in het lichaam.

Emotionele pijn

De 'pijn' die iemand ervaart door emoties als afwijzing, verdriet of haat worden door ongeveer dezelfde hersengebieden waargenomen als bij fysieke pijn.

Er is een zekere overlap met de hersengebieden bij fysieke pijn, maar er zijn ook bepaalde gebieden minder betrokken zoals de insula, en onderdelen van de basale ganglia als de caudatus en putamen.
Je kan elkaar dus letterlijk pijn doen met woorden, haat en afwijzing.

Herhaalde blootstelling aan diepe angst, depressie of psychologisch trauma kan wel sporen achterlaten in het brein. Bepaalde hersengebieden kunnen krimpen. Niet altijd is die krimp onherstelbaar. Het kan soms ook weer in volume iets herstellen. Zie de speciale pagina https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/emoties-gedrag-relaties/ptss

Meevoelen, empathie
Je kan dééls, met enkele overlappend hersengebieden als bij fysieke pijn, ook pijn invoelen van een ander met het meevoelen, empathie. Je kan huiveren bij het zien of horen van andermans pijn. Je kan je verdrietig voelen bij andermans verdriet of leed. Onderzoekers ontdekten dat subjectieve pijn aanzienlijk minder werd bij het horen van empathische woorden. Troost en empathie hebben dus wel degelijk effect!

Deze hersengebieden blijken belangrijk bij pijn

Klik op deze link voor een meer wetenschappelijke afbeelding

Uitgelicht

• Prefrontale cortex prefrontale hersenschors verwerkt pijnsignalen in gedachtes / rationeel en plant de acties die dan nodig zijn.
• Anterior cingulate cortex /ACC / gyrus cinguli anterior /Voorste gordelwinding registreert de onaangename, akelige gevoelens wanneer iets lichamelijk of emotioneel verkeerd gaat. Het is daarnaast sterk betrokken is bij menselijke empathische reacties. Dit hersengebied is betrokken in de 'sociale overdracht' van zowel pijn als pijnstilling naar de nucleus accumbens.
• Somatosensorische cortex / Sensorische schors (behoort tot de pariëtale kwab) registreert welk lichaamsdeel pijn heeft en registreert de intensiteit van die pijn.
• Insula / Eiland van Reil
  • De achterste insula verwerkt alle zintuiglijke informatie  als reuk-, smaak-, geluid, somatosensorisch en pijn.
    In de insula wordt ook empathie gevoeld; het meevoelen met andermans verdriet of pijn.
    
    

Daarnaast:

• geeft de thalamus tast-, pijn-, temperatuur-, houding en beweging- (proprioceptieve) prikkels door via schakelstations naar de sensomotorische schors in de pariëtale kwab.
  
• is een onderdeel van de basale ganglia; de nucleus accumbens belangrijk bij pijnstilling. Het geeft dopamine en serotonine af bij pijn en plezier.
  
• focust de mediale préfrontale gyrus op de negatieve persoonlijke indrukken van pijn.
• anticipeert de amygdala op pijn, het voelt de schrik en emotie van de pijn al en reageert op waargenomen bedreigingen. Volgens recente studies speelt de amygdala ook een rol in pijnregulatie.
• wordt het periaqueductale grijs /PAG genoemd naar de grijze stof rond het aquaduct van Sylvius in de hersenstam / het middenbrein. Het is belangrijk bij pijnonderdrukking, versterken of verzwakken (modulatie) van een pijnimpuls en registreren en interpreteren (perceptie) van pijn.
  
  Er worden steeds meer gebieden en onderliggende verbindingen in kaart gebracht.
  

De somatosensorische cortex /schors

In onderstaande afbeelding is de somatosensorische schors of cortex roze. Dat gedeelte ligt in de pariëtale kwab.

De afbeelding lijkt een klein mannetje te bevatten.
'Het kleine mannetje of corticale homunculus' in de linker sensorische schors weerspiegelt wat je waarneemt aan gevoel of pijn van de lichaamsgebieden van de rechter kant van het lichaam. Omgekeerd weerspiegelt de rechter sensorische schors de lichaamsgebieden gebieden van de linkerhelft van het lichaam.

Als je nu aan je linkerwang kriebelt, weet je dus dat je in deze somatosensorische schors rechtsboven, opzij, net achter de middellijn dat kan 'voelen'.

Het gevoel van de lippen, handen, voeten en geslachtsorganen hebben meer zintuiglijke zenuwcellen dan andere delen van het lichaam, dus de homunculus heeft dienovereenkomstig grote lippen, handen, voeten en geslachtsdelen.

Deze lichaamsgebieden zijn dus relatief groter of kleiner in verhouding afgebeeld naarmate er meer of minder gevoelssensoren in dat lichaamsdeel liggen.

Relatief gezien nemen de vingertoppen en de lippen de meeste ruimte in beslag.

© Hersenletsel-uitleg

Bronnen:
© Hersenletsel-uitleg team neurologie en neuropsychologie

Altier N, Stewart J. The role of dopamine in the nucleus accumbens in analgesia. Life Sci. 1999;65(22):2269-87. doi: 10.1016/s0024-3205(99)00298-2. PMID: 10597883.
Apkarian AV, Bushnell MC, Treede RD, Zubieta JK. Human brain mechanisms of pain perception and regulation in health and disease. Eur J Pain. 2005 Aug;9(4):463-84. doi: 10.1016/j.ejpain.2004.11.001. Epub 2005 Jan 21. PMID: 15979027.
Apkarian AV, Thomas PS, Krauss BR, Szeverenyi NM. Prefrontal cortical hyperactivity in patients with sympathetically mediated chronic pain. Neurosci Lett. 2001;311:193–197
Bantick SJ, Wise RG, Ploghaus A, Clare S, Smith SM, Tracey I. Imaging how attention modulates pain in humans using functional MRI. Brain. 2002 Feb;125(Pt 2):310-9. doi: 10.1093/brain/awf022. PMID: 11844731.
Benarroch EE. Descending monoaminergic pain modulation: bidirectional control and clinical relevance. Neurology. 2008 Jul 15;71(3):217-21. [PubMed]

Brooks JCW, Tracey I. The insula: a multidimensional integration site for pain. Pain. 2007;128:1–2. https://doi.org/10.1016/j.pain.2006.12.025.

Davis KD, Taylor KS, Hutchison WD, Dostrovsky JO, McAndrews MP, Richter EO, Lozano AM. Human anterior cingulate cortex neurons encode cognitive and emotional demands. J Neurosci Off J Soc Neurosci. 2005;25:8402–8406. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.2315-05.2005. [Decety J, Smith KE, Norman GJ, Halpern J. A social neuroscience perspective on clinical empathy. World Psychiatry. 2014; 13: Decety J, Jackson P. A social neuroscience perspective on empathy. Curr Dir Psychol Sci. 2006; 15: 54–58. 233–237.

Fauchon C, Faillenot I, Quesada C, Meunier D, Chouchou F, Garcia-Larrea L, Peyron R. Brain activity sustaining the modulation of pain by empathetic comments. Sci Rep. 2019 Jun 10;9(1):8398. doi: 10.1038/s41598-019-44879-9. PMID: 31182760; PMCID: PMC6558033.ed.ncbi.nlm.nih.gov/31182760/ Fenton BW, Shih E, Zolton J. The neurobiology of pain perception in normal and persistent pain. Pain Manag. 2015;5(4):297-317. doi: 10.2217/pmt.15.27. Epub 2015 Jun 19. PMID: 26088531. https://pubm
Fuchs PN, Peng YB, Boyette-Davis JA, Uhelski ML. The anterior cingulate cortex and pain processing. Front Integr Neurosci. 2014;8:35. https://doi.org/10.3389/fnint.2014.00035.

Goubert L, Craig KD, Vervoort T, et al. Facing others in pain: the effects of empathy. Pain. 2005; 118: 285–288.

Garcia-Larrea L, Mauguière F. Pain syndromes and the parietal lobe. Handb Clin Neurol. 2018;151:207-223. doi: 10.1016/B978-0-444-63622-5.00010-3. PMID: 29519459.

Horing B, Büchel C. The human insula processes both modality-independent and pain-selective learning signals. PLoS Biol. 2022 May 6;20(5):e3001540. doi: 10.1371/journal.pbio.3001540. PMID: 35522696; PMCID: PMC9116652.

Larson EB, Yao X. Clinical empathy as emotional labor in the patient-physician relationship. JAMA. 2005; 293: 1100–1106.
Luo J, Zhu HQ, Gou B, Wang XQ. Neuroimaging Assessment of Pain. Neurotherapeutics. 2022 Sep;19(5):1467-1488. doi: 10.1007/s13311-022-01274-z. Epub 2022 Jul 28. PMID: 35902535; PMCID: PMC9606166.
Lu C, Yang T, Zhao H, Zhang M, Meng F, Fu H, Xie Y, Xu H. Insular Cortex is Critical for the Perception, Modulation, and Chronification of Pain. Neurosci Bull. 2016 Apr;32(2):191-201. doi: 10.1007/s12264-016-0016-y. Epub 2016 Feb 22. PMID: 26898298; PMCID: PMC5563738.
Mokhtar M, Singh P. Neuroanatomy, Periaqueductal Gray. [Updated 2023 Jul 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554391/
Onoda K, Okamoto Y, Nakashima K, Nittono H, Ura M, Yamawaki S. Decreased ventral anterior cingulate cortex activity is associated with reduced social pain during emotional support. Soc Neurosci. 2009;4(5):443-54. doi: 10.1080/17470910902955884. Epub 2009 Jun 26. PMID: 19562631.

Salgado S, Kaplitt MG. The Nucleus Accumbens: A Comprehensive Review. Stereotact Funct Neurosurg. 2015;93(2):75-93. doi: 10.1159/000368279. Epub 2015 Feb 18. PMID: 25720819.
Shackman AJ, Salomons TV, Slagter HA, Fox AS, Winter JJ, Davidson RJ. The integration of negative affect, pain and cognitive control in the cingulate cortex. Nat Rev Neurosci. 2011;12:154–167.
Smith ML, Asada N, Malenka RC. Anterior cingulate inputs to nucleus accumbens control the social transfer of pain and analgesia. Science. 2021 Jan 8;371(6525):153-159. doi: 10.1126/science.abe3040. Epub 2021 Jan 7. PMID: 33414216; PMCID: PMC7952019.
https://www.instagram.com/reel/C19UADlI1xQ/
https://www.instagram.com/reel/C19UADlI1xQ/

Seminowicz DA, Moayedi M. The Dorsolateral Prefrontal Cortex in Acute and Chronic Pain. J Pain. 2017 Sep;18(9):1027-1035. doi: 10.1016/j.jpain.2017.03.008. Epub 2017 Apr 8. PMID: 28400293; PMCID: PMC5581265.

Tait RC. Empathy: necessary for effective pain management? Curr Pain Headache Rep. 2008; 12: 108–112.

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0149763421003560

https://www.nature.com/articles/s41598-023-35294-2

Xiao X, Zhang YQ. A new perspective on the anterior cingulate cortex and affective pain. Neurosci Biobehav Rev. 2018 Jul;90:200-211. doi: 10.1016/j.neubiorev.2018.03.022. Epub 2018 Apr 24. PMID: 29698697.
Yam MF, Loh YC, Tan CS, Khadijah Adam S, Abdul Manan N, Basir R. General Pathways of Pain Sensation and the Major Neurotransmitters Involved in Pain Regulation. Int J Mol Sci. 2018 Jul 24;19(8):2164. doi: 10.3390/ijms19082164. PMID: 30042373; PMCID: PMC6121522.
https://www.science.org/doi/10.1126/scitranslmed.abj7360