Cognitieve gevolgen
Het woord ‘cognitie’ behelst alles wat het denken betreft. Het is ook een begrip uit de neuropsychologie. Het betreft hersenfuncties die nodig zijn voor waarnemen, denken, onthouden van kennis en deze kennis op een goede manier toepassen en begrijpen. Hersenletsel kan veel invloed hebben op deze functies. Dat noemen we cognitieve gevolgen.
Cognitieve gevolgen kunnen in kaart worden gebracht met behulp van een Neuropsychologisch Onderzoek (NPO).
Alfabetische ordening cognitieve gevolgen
- Aandacht en concentratie
- Afhankelijker zijn
- Apathie, weinig tot geen initiatief vertonen
- Anosognosie (pagina: verminderd of geen ziekte inzicht of inzicht in eigen beperkingen)
- Beperkte flexibiliteit en afname stressbestendigheid
- Brainfog
- Breedsprakigheid / blijven praten, veel praten
- Cognitieve overprikkeling
- Communicatiemoeilijkheden
- Delier delirium
- Disharmonisch profiel - disharmonisch intelligentie profiel
- Executieve functies
- Geen twee dingen tegelijk kunnen
- Geen gezichtsuitdrukkingen herkennen
- Geheugen
- Geheugenproblemen
- Gemis aan overzicht en structuur
- Hersenmist
- Verminderd of geen ziekte inzicht
- Versneld cognitief ouder worden / BRAIN Re-ADAPT-effect
- Vertraagde informatieverwerking
- Weinig initiatief nemen
- Weten dat en weten hoe
De cognitie kan van invloed zijn op:
- Emoties Gedrag Relaties
- Taalproblemen (pragmatische taalstoornis, letterlijk nemen van taal, woordvindingsproblemen)
- Problemen met het herkennen van zaken, waarnemen (agnosie)
Let op! De cognitie kan ook beïnvloed worden door andere (verstoorde) processen in het lichaam. Denk bijvoorbeeld aan hartfalen (decompensatio cordis). Dan ontvangen de hersenen minder bloed door het falend hart. |
Cognitieve problemen komen voor op gebied van weten, waarnemen en begrijpen. Moeilijkheden met het geheugen, de concentratie en de denksnelheid komen het meest voor.
Info over depressie na hersenletsel
Moeite om de impulsen te beheersen
Mensen kunnen het moeilijker vinden om hun impulsen te beheersen. De rem is er af. Iemand vloekt bijvoorbeeld sneller als iets niet lukt. Maar ook kan iemand ongeremd eten en snoepen. Iemand kan op het gebied van seks ongeremd zijn. Lees ook over veranderde relaties, intimiteit en seksualiteit.
Met name letsel in de frontaalkwab geeft problemen met het beheersen van de impulsen. Ook tieners met hersenletsel waarbij de frontaalkwab nog niet is volgroeid, kunnen hier moeite mee hebben.
Weinig initiatief nemen / tonen / apathie
Het kan voorkomen na een hersenletsel dat iemand gebrek aan initiatief toont. Er lijkt een verminderde activiteit en gebrek aan betrokkenheid. Diegene kan lusteloos overkomen, onverschillig, gebrek aan emotie tonen (emotioneel vlak) en moeilijk te motiveren zijn. Er lijkt er geen verband te bestaan tussen de ernst van het letsel en apathie of hoe lang het hersenletsel bestaat en de apathie.
Apathie wordt beschreven als 'een aanhoudende afname van motivatie, reactievermogen en doelgericht gedrag. Het voldoet aan specifieke diagnostische criteria waardoor het kan worden onderscheiden van depressie'.
Het woord apathie komt van het Griekse woord Apatheia (ἀπάθεια). A = zonder of geen. Pathos = lijden of passie.
Apathie is een syndroom van primair motivatieverlies, die niet toe te schrijven valt aan een verminderd bewustzijn, cognitieve beperkingen of emotionele problemen.
Apathie kan zich uiten in, onder andere, het ontbreken van doelgericht gedrag, afname van doelgericht denken en emotionele onverschilligheid met een vlak affect (gevoel). (Marin 1991)
Bij wie en hoe vaak komt apathie voor?
Apathie wordt gezien bij neurologische aandoeningen zoals bij de ziekte van Alzheimer (63- 90%), Frontotemporale dementie /FTD (92%), vasculaire dementie /VD (72%), Lewy Body dementie (57%), bij Progressieve Supranucleaire Parese/ PSP, bij CADASIL, bij de ziekte van Parkinson, ziekte van Huntington.
Maar ook bij hersenletsel als een beroerte CVA (36%), traumatisch hersenletsel (20-70% met een gemiddelde van 49%), infecties in de hersenen en hersentumoren.
Voorts komt apathie voor bij bij meerdere mentale aandoeningen (waaronder depressie, PTSS, en schizofrenie).
Verder is apathie een waarschuwingssignaal bij uitdroging, uitputting, leverfalen, fors, vergiftigingen en middelengebruik (bijvoorbeeld cannabis of alcohol), shock, te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) en andere aandoeningen.
Ziekte, depressie en bijwerkingen van medicatie uitsluiten
Apathie kan vanuit de hersenbeschadiging zelf komen als direct gevolg.
Soms is apathie een symptoom van een andere aandoening of van een depressie zoals we in de alinea hierboven schreven. Het is dus belangrijk om een ziektebeeld of eventuele depressie uit te sluiten. Wanneer depressie wordt vastgesteld dient eerst de depressie te worden behandeld. Het is eveneens belangrijk een apathie als bijwerkingen van geneesmiddelen te onderscheiden. Bespreek dit met de arts.
Herkennen, erkennen en waar mogelijk behandelen
Apathie na hersenletsel kan een hindernis zijn op de weg van revalidatie en herstel. Daarom is het van belang om apathie te herkennen, te erkennen en waar mogelijk te behandelen.
Waar in de hersenen?
Apathie is in verband gebracht met schade aan meerdere hersengebieden, waaronder de frontale kwab, basale ganglia en gyrus cinguli. Een blokkade van dopamineroutes lijkt ook een rol te spelen.
Hoe te benaderen?
Het is belangrijk om iemand die apathisch gedrag vertoont, eenduidig en herhaald met ‘zachte drang’ te bejegenen. Een vaste structuur en automatismen inslijpen is aan te bevelen. Het doel is dat de persoon zoveel mogelijk routinematige handelingen als zichzelf wassen en aankleden en andere persoonlijke verzorgingen (als dat kan) zelf gaat uitvoeren.
Er zijn bepaalde geneesmiddelen die mogelijke gunstige effecten kunnen hebben om apathie te verminderen. Niet altijd is het effect duidelijk bewezen. Het opstellen van zeer specifieke doelen kan ook helpen.
Blijf voldoende water, thee of ander drinken aanbieden, opdat iemand niet apathisch wordt door een gebrek aan vochtinname.
Mantelzorgers
Het is vaak moeilijk s voor de omgeving als iemand helemaal geen initiatief meer neemt en nergens zin of interesse in lijkt te hebben. Daarom is het belangrijk voor de partner of mantelzorger om de eigen belastbaarheid en gezondheid in de gaten te houden en zo nodig hulp te ontvangen. Zie o.a. de Caregiver Strain Index onderaan de pagina https://www.hersenletsel-uitleg.nl/voor-wie-sitemap/voor-de-mantelzorger
Beperkte flexibiliteit
Na een beroerte of traumatisch hersenletsel kunnen mensen vaak niet meer zo goed met veranderingen omgaan. Als iets niet loopt zoals verwacht, kan diegene helemaal uit zijn doen raken. Onverwacht bezoek of een tegenslag zijn dan bijvoorbeeld moeilijke zaken.
Mensen met hersenletsel kunnen moeilijker omschakelen van de ene taak naar de andere taak.
Ook van de ene denk taak naar de andere denk taak, zoals iets doen op de computer en schakelen naar een onverwachts telefoontje. De hersenen zelf zijn niet zo flexibel meer om dat overschakelen naar een heel andere taak te volbrengen.
Als de gesprekspartner omschakelt naar een ander gespreksonderwerp kan dat ook moeite brengen bij de persoon met hersenletsel. Dat is geen onwil maar onmacht.
Ook de stressbestendigheid kan afnemen. Op momenten van acute stress, grote problemen, worden alle hersengebieden tegelijk ingeschakeld waardoor er als het ware een kortsluiting optreedt.
Lees op onze speciale pagina verminderde stressbestendigheid.
Voorbeelden van minder snel kunnen omschakelen:
- Soms moet ik nadat een gesprek beëindigd is ergens op terugkomen, omdat het me niet lukt om het gehoorde op tijd te interpreteren, duurde het iets langer het juiste woord te vinden en ging het gesprek ondertussen verder omdat ik in gepeins zat, ik weer afgeleid werd of wordt er iets gezegd wat niet klopt (door mij of een ander) en het even duurt voor ik het door heb.....
- Ik ben gewoon niet meer zo flexibel. Mijn taken doe ik doorgaans ook wat trager dan voorheen.
- Als ik bezig ben met iets en er komt een telefoontje binnen, kan ik niet omschakelen. Ik kan zelfs niet meer denken op zo'n moment. Kennelijk probeer je als je NAH hebt met alle kracht te focussen op een taak, dat je de kluts kwijt bent als dat abrupt en onverwachts moet stoppen.
- Tijdens een gesprek kan ik het vaak niet meer bijsturen, omdat ik zelf zó druk ben met er bij te blijven zodat ik zelfs niet eens op het idee kom om te vragen mij even de tijd te gunnen of iets te herhalen.
-
Een gesprek voeren kan heel moeilijk zijn en ook al is het probleem van te voren aangegeven, er wordt niet altijd rekening gehouden.
- Ik leef met structuur, sta op vaste tijden op en doe mijn activiteiten. Zelfs in de vakantie probeer ik mijn ochtendroutine aan te houden. Op die manier kost het niet zoveel energie om na de vakantie weer op te starten.
- Mensen vergeten dat nieuwe “taken” leren en nieuwe taken aannemen moeilijk omschakelen is. Het inprenten gaat heel lastig en je bent het snel vergeten hoe het ook weer moest. Dat gebeurt bij een nieuwe werkplek, of logeren in een ander (vakantie) huis/plek. Alle (aangeleerde) taakjes van bijvoorbeeld een ochtend routine in huis (bed opmaken, aankleden) of op je werk hoe je moet starten (pc aan doen, mappen pakken. Het is iedere keer weer lastig als je nét aan je oude situatie gewend bent en wéér moet (opnieuw) leren of oppakken op de (tijdelijke) nieuwe bestemming.
Afhankelijker
Sommige mensen gaan zich steeds afhankelijker opstellen van hun partner of andere naasten. Ze laten hen de gesprekken voeren, dingen regelen en fysieke taken doen. De partner neemt gaandeweg steeds meer over, zodat de afhankelijkheid erger wordt. Probeer samen zaken te blijven regelen en als dat boven het vermogen gaat, geef dan kleinere taken.
Cognitieve piramide
Cognitieve functies hebben een zekere hiërarchische relatie met elkaar.
De werking van een bepaalde lagere cognitieve functie in de piramide, zal de werking van een hogere functie beïnvloeden.
Iemand die moeite heeft met het geheugen kan dat bijvoorbeeld hebben door problemen met aandacht en concentratie en niet alleen omdat het geheugen is aangedaan. Andersom kan dit ook: door stoornissen in de executieve functies kunnen de overige cognitieve functies slechter werken.
De executieve functies vormen de hogere controle van de basisvermogens, waarbij het gaat om of en hoe iemand gebruik maakt van zijn kennis, vaardigheid en intellectuele begaafdheid (Fasotti & Spikman, 2001).
Iemand die zintuiglijk overprikkeld is kan zich daardoor niet meer concentreren (dat is een hogere functie).
©Hersenletsel-uitleg 2018 copyright op deze afgebeelde piramide.
Wij benadrukken dat je eerst met je zintuigen waarneemt en al overprikkeld kan raken door slechte filtering. Daarboven wordt dan gebouwd met de andere lagen van de piramide.
(Copyright J.van Haastrecht en A.van Schaaijk, team Hersenletsel-uitleg 2018)
Tekst loopt door onder de reclame:
bronnen Grondslagen van de neuropsychologie Luria, Aandachtsstoornissen. Een neuropsychologisch handboek Eling& Brouwer, Omgaan met hersenletsel Palm, hersenletsel-uitleg.nl, Attention, mental speed and executive control after closed head injury, Spikman hersenstichting.nl, Cognitive psychology Neisser, New York, M.T. Banich (2004). Cognitive Neuroscience and Neuropsychology. 2e editie. Houghton Mifflin Cie en J.B.M. Kuks, J.W. Snoek, H.J.G.H. Oosterhuis. Klinische Neurologie 15e druk, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten, 2003, ISBN 90-313-4028-6
Caeiro L, Ferro JM, Costa J. Apathy secondary to stroke: a systemic review and meta-analysis. Cerebrovasc Dis. 2013;35:23-39.
Carson, A. J., MacHale, S., Allen, K., Lawrie, S. M., Dennis, M., House, A., & Sharpe, M. (2000). Depression after stroke and lesion location: a systematic review. The Lancet, 356(9224), 122–126.
Chase T. Apathy in neuropsychiatric disease: Diagnosis, pathophysiology and treatment. Neurotox Res 2011; 19: 266-278.
Ciurli P, Formisano R, Bivona U, Cantagallo A, Angelelli P. Neuropsychiatric disorders in persons with severe traumatic brain injury: Prevalence, phenomenology, and relationship with demographic, clinical, and functional features. J Head Trauma Rehabil. 2011;26:116-126.
Jorge RE, Starkstein SE, Robinson RG. Apathy following stroke. Can J Psychiatry. 2010;55(6):350-4.
Lane-Brown AT, Tate RL. Apathy after acquired brain impairment: a systematic review of non-pharmacological interventions. Neuropsychol. 2009;19(4):481-516.
Mikami K, Jorge RE, Moser DJ, et al. Prevention of poststroke apathy using escitalopram or problem-solving therapy. Am J Geriatr Psychiatry. 2013;21(9):855-62.
Marin, R. S. (1991). Apathy: A Neuropsychiatric Syndrome. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 3, 243-254.
R.S. Marin et al. Reliability and validity of the Apathy Evaluation Scale Psychiatry Res (1991)
Marin, R. S., Biedrzycki, R. C., & Firinciogullari, S. (1991). Apathy Evaluation Scale (AES, AES-C, AES-I, AES-S) [Database record]. APA PsycTests.
https://doi.org/10.1037/t28570-000
A. T. Lane-Brown & R. L. Tate (2009) Apathy after acquired brain impairment: A systematic review of non-pharmacological interventions, Neuropsychological Rehabilitation, 19:4, 481-516, DOI: 10.1080/09602010902949207
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1627483013000020
Worthington A, Wood RLL. Apathy following traumatic brain injury: a review. Neuropsychologia. (2018) 118:40–7.
Cranenburgh, B. van (2002). Het belang van inzicht in het geheugen voor de revalidatie. Neuropraxis, 4(1):162-163.