Niet zichtbaar gevolg van hersenletsel: de sociale cognitie
Door: Sara Khosdelazad
Deze pagina over sociale cognitie hangt nauw samen met de pagina gebrek aan empathie.
Hersenletsel heeft niet alleen grote effecten op het lichaam en op het algemeen cognitief functioneren (denk aan het geheugen, de aandacht en concentratie). Sommige patiënten met (traumatisch) hersenletsel kunnen ook gedragsveranderingen vertonen. Daarnaast kunnen zij gedragingen laten zien die ongepast zijn in sociale relaties. Deze veranderingen hebben te maken met stoornissen in de sociale cognitie.
Wat is sociale cognitie
Sociale cognitie omvat cognitieve processen (ofwel: denkvermogens) die betrokken zijn bij het begrijpen van sociale situaties en andere mensen. Met sociale cognitie kunnen we het gedrag van andere voorspellen, wisselen we ervaringen uit en communiceren we effectief met onze omgeving. Het omvat cognitieve processen die nodig zijn om sociale informatie te observeren, te verwerken, te begrijpen en hierop te reageren. De sociale cognitie vormt dan ook een belangrijke basis voor het sociaal functioneren.
Welke stoornissen treden op in de sociale cognitie na hersenletsel?
- Hoe mensen gezichtsuitdrukkingen (lees: emoties) herkennen is een belangrijk vraagstuk binnen de sociale cognitie. Herhaaldelijk is aangetoond dat veel hersenletsel getroffenen beperkingen hebben in het herkennen en labelen van emotionele gezichtsexpressies. De grootste beperkingen worden gezien in het herkennen van de emoties angst, boosheid en verdriet.
- Het zich kunnen invoelen in een ander is ook een vermogen waar vaak beperkingen in worden gezien. Veel mensen met hersenletsel hebben wat meer moeite om, aan de hand van gevoelens en gedrag, de mentale toestand van een ander te begrijpen en te voorspellen.
Om een voorbeeld te schetsen: een persoon kijkt droevig en trekt zich terug. Een getroffene met hersenletsel met problemen in de sociale cognitie zal niet makkelijk doorhebben/inzien dat deze persoon verdrietig is en zal daarom ook niet snel vragen wat er aan de hand is. Hierdoor lijkt het alsof deze persoon niet geïnteresseerd is in de ander, terwijl het in de werkelijkheid anders zit; de persoon in kwestie heeft niet door wat er aan de hand is. Overigens verschilt elke letsel en elk persoon.
De boven genoemde vermogens zijn erg belangrijke aspecten voor het kunnen onderhouden van sociale relaties. Als er stoornissen aanwezig zijn in de sociale cognitie, is het ook vanzelfsprekend dat dit gepaard gaat met een meer moeizaam sociaal leven. Deze stoornissen (en dus veranderingen in gedrag) zorgen er uiteindelijk voor dat veel hersenletsel getroffenen hun persoonlijke relaties minder goed of niet kunnen onderhouden, hun werk verliezen en daardoor ook niet makkelijk kunnen re-integreren in de samenleving.
Al deze negatieve gevolgen kunnen vervolgens leiden tot de verbreking van vriendschappen en intieme relaties, werkloosheid en uiteindelijk tot geleidelijk sociaal isolement. Sociale isolatie kan er op zijn beurt voor zorgen dat hersenletsel getroffenen psychiatrische stoornissen kunnen ontwikkelen zoals depressies en angststoornissen.
Voor familieleden van hersenletsel patiënten zijn deze gedragsveranderingen vaak een grotere last dan de fysieke consequenties of cognitieve stoornissen. Vaak rapporteren familieleden van personen met hersenletsel veranderingen in persoonlijkheid en gedrag. Zij rapporteren onder andere bijvoorbeeld sociaal ongepast gedrag, kinderachtigheid, desinteresse naar anderen en egocentrisme. Omgang met deze veranderingen is erg moeilijk, vooral omdat de familie vaak niet weet waarom deze veranderingen optreden en hoe ze ermee moeten omgaan.
Waar in de hersenen zit het?
Hersengebieden, die bekend staan als ‘het sociale brein,’ zijn voornamelijk geassocieerd met frontale- en temporale (sub)corticale gebieden.
Corticale gebieden liggen in de cortex, ofwel in de hersenschors.
Subcorticale gebieden liggen onder de schors.
Hoewel elk letsel verschilt per locatie en in ernst/klachten, zijn er bepaalde hersengebieden die bijzonder kwetsbaar zijn voor (traumatisch) hersenletsel, waaronder de frontale en temporale hersengebieden.
De interpretatie van gezichtsuitdrukkingen wordt onder andere gelinkt aan de volgende hersengebieden:
- Posterior Superior Temporal Sulcus PsTs (een hersengroeve in de temporaal kwab / slaapkwab)
- Occipito-temporale cortex (het hersengebied op grensgebied van wandbeenkwab en achterhoofdskwab)
- Orbitofrontale cortex (het hersengebied in het voorhoofd vlak boven de oogkassen; zie afbeelding rechts hieronder)
- Het limbisch systeem (een groep hersenstructuren in de grote hersenen die betrokken zijn bij emotie, emotieregulering, emotioneel geheugen, genot en motivatie)
- De basale ganglia.
Het begrijpen van de mentale toestand van een ander en het empathisch vermogen wordt gelinkt aan de prefrontale cortex: het gebied gelegen aan de voorkant van de hersenen. (Zie afbeelding tweede van rechts hieronder)
Zie ook pagina gebrek aan empathie.
De frontaal kwab (hier alleen linkerbrein):
De temporale kwab (hier alleen linkerbrein):
De prefrontale cortex (hier alleen linkerbrein):
De orbitofrontale cortex:
Tip
Zodra bekend is dat jij of je naaste geen gezichtsuitdrukkingen meer herkent door het letsel is het van belang om dingen goed door te spreken.
Het kan helpen als de partner, familielid of vriend/in ook woorden probeert te geven aan een emotie. Probeer te oefenen in het benoemen van "ik ben bedroefd", ik ben er niet gerust op, etc.
Het wordt in de praktijk (in behandelmethodes) altijd aangeleerd om als partner/naastbetrokkene je gevoel meer uit te spreken én ook meer uit te leggen wat je nodig hebt/wat je behoeftes zijn.
Doordat de partner zonder hersenletsel in woorden aangeeft waar behoeftes en gevoelens liggen, kunnen er nieuwe manieren gezocht worden om samen te communiceren bij deze akelige handicap.
Hulp?
Voor hulp verwijzen we door naar de pagina's:
https://www.hersenletsel-uitleg.nl/hulp/poli-klinische-revalidatie-en-behandelcentra
https://www.hersenletsel-uitleg.nl/hulp/mantelzorg-steun
Reclame is niet van deze site!
Afbeeldingen van de hersenen:
Afbeeldingen created under commons attribution
By lifesciencedb (http://lifesciencedb.jp/bp3d/) [CC BY-SA 2.1 jp (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.1/jp/deed.en)], via Wikimedia Commons
"BodyParts3D, © The Database Center for Life Science licensed under CC Attribution-Share Alike 2.1 Japan."