Hersenletsel vanaf de kindertijd      


"Een hersenletsel is zelden geheel restloos..."

6 november 2014 | PERSBERICHT LUMC

Jaarlijks lopen ruim 19.000 kinderen en jongeren hersenletsel op, bijvoorbeeld door een (verkeers-) ongeval, hersentumor of geweld. Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) is de belangrijkste doodsoorzaak bij kinderen en jongeren of heeft vaak levenslange gevolgen.

Wees alert op niet zichtbare beperkingen, ook op de langere termijn!

Arend de Kloet, psycholoog bij Sophia Revalidatie in Den Haag is gepromoveerd op zijn onderzoek naar NAH bij kinderen en jongeren aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Hij vertelt: 

 

De wereldgezondheidsorganisatie heeft Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) als een urgent en groeiend maatschappelijk probleem gemarkeerd. “Vooral de vaak minder zichtbare gevolgen hiervan voor leren en gedrag kunnen ernstig zijn, maar deze worden lang niet altijd onderkend,” zegt Arend de Kloet. “Met name participatieproblemen thuis, op school, werk en in de samenleving op langere termijn zijn tot dusver onderbelicht gebleven.”

 

“Het brein ontwikkelt zich ongeveer tot en met het 24ste levensjaar. We dachten lange tijd dat jonge hersenen flexibel zijn en hersenletsel in de jeugd dus minder ernstige gevolgen zou hebben. Het omgekeerde is echter vaak waar: hersenschade op jonge leeftijd kan het ontwikkelingsproces verstoren,” aldus de Kloet.

“Wanneer een kind naar de middelbare school gaat of op zichzelf gaat wonen, wordt er opeens een veel groter beroep gedaan op vaardigheden als organiseren en plannen. (zie de pagina cognitieve functies)

Onverwacht openbaren zich soms dan pas duidelijke problemen. De relatie met het letsel, dat soms jaren daarvoor heeft plaatsgevonden, wordt dan niet altijd gelegd.

 

Niet altijd is het 'letsel' dat niet opgemerkt is. Er wordt niet altijd aan gedacht dat er leerproblemen kunnen voorkomen bij vroeggeboren kinderen (couveuzekinderen), (geboren bij 24 tot 32 weken zwangerschap) Zij kunnen later in het leven bijvoorbeeld op de middelbare school moeite hebben wanneer er eisen gesteld worden aan cognitie. Leer-, taal-, en gedragsproblemen kunnen voorkomen, naast problemen bij de motoriek, vooral de fijne motoriek. Een hersenscan van een te vroeg geboren baby, zo snel mogelijk na de geboorte, heeft al voorspellende waarde. Dat wordt al in Rotterdam en Utrecht gedaan.

 

Soms wordt het kind laksheid verweten of worden ouders hierop aangekeken.” Het proefschrift van Arend de Kloet stat onderaan deze pagina als pdf.

Een goed uitpluizen van het medisch dossier en nagaan van  de vergeten ongelukjes en het serieus nemen daarvan, kan het begin zijn van hulp vragen, het leven aanpassen en het leren omgaan met de gevolgen. Alsnog kan een neuropsychologisch onderzoek iets aan het licht brengen. Vroegtijdige signalering zou een hoop leed besparen.

Lees ook de pagina 'niet pluis gevoel', toch NAH?

Ontwikkelingsproblemen bij vroeggeborenen

Als een zwangerschap korter dan 37 weken duurt, wordt dat vroeggeboorte of prematuriteit genoemd. De hersenen ontwikkelen zich gedurende de gehele zwangerschap tot en met volwassen leeftijd.


De rijping van de hersenen voor het ontwikkelen van cognitieve functies van hogere orde, van taal, van gedragsmatige functies zet in bij 4 à 5-jarige kinderen. Op een leeftijd van 5 of 6 jaar kunnen deze stoornissen bij het kind eventueel voor het eerst duidelijk worden en door u of anderen worden opgemerkt.

Bron: Anne M. de Grauw e.a.: Ontwikkelingsproblemen bij vroeggeborenen (2022) NTVG 166 nr. 1 blz. 42-46.; ntvg.nl/D6222

Video over de ontwikkeling van de hersenen

Niet opgemerkt hersenletsel

Soms is de gebeurtenis waarbij het hersenletsel bij het kind ontstond nog voor iedereen in de herinnering aanwezig. De moeilijke bevalling met het zuurstoftekort, de hersenvliesontsteking, het ongeluk, de bijna verdrinking, de hersentumor, de hersenbloeding, de erfelijke stofwisselingsziekte, de mishandeling waar iedereen van wist. 

 

Toch wordt vaak een hersenletsel niet eens opgemerkt door de omgeving en gaat het kind niet naar de huisarts of spoedeisende hulp. Het ongelukje in de speeltuin, in de gymzaal, met de fiets, de val op het ijs, de klappen thuis die niemand zag, maar ook de hersenschudding die schijnbaar zo goed afliep. De problemen in het functioneren op lichamelijk , psychosociaal en cognitief vlak, worden dan niet in verband gebracht met de echte oorzaak.

 

Het grote misverstand

Het grote misverstand dat er leeft is dat men lang dacht dat kinderen makkelijker herstelden van hersenletsel dan volwassenen. Het is echter een feit dat een kind minder lang de tijd heeft gehad om vaardigheden te leren en kennis te ontwikkelen om later op terug te kunnen vallen. Allerlei activiteiten kosten meer inspanning.

Daarbij is de kans groot dat de mogelijke stemmingswisselingen, impulsiviteit of concentratieproblemen door het hersenletsel bij het kind negatieve reacties bij de opvoeders en leraren oproepen, waardoor het kind extra op de tenen moet lopen, faalangstig en onzeker kan worden en gedragsproblemen ontwikkelt.

Growing into deficit

Het begrip 'Growing into deficit' betekent dat, bij kinderen en jongeren, de gevolgen van hersenletsel pas na verloop van tijd aan het licht kunnen komen. Dat kan komen doordat een bepaald hersengebied waarin letsel is opgetreden pas in een latere levensfase tot ontwikkeling komt. 

Growing into deficit betekent dat een kind met NAH de eisen en verwachtingen (vanuit school, studie, of maatschappij) met betrekking tot vaardigheden van opgroeiende jongeren, niet altijd waar kan maken.

Neem het voorbeeld van plannen. Het kind hoefde tot de middelbare leeftijd nog niet te plannen, maar dat is juist een vaardigheid wat vaak misgaat bij hersenletsel. Omdat de ouders tot de middelbare leeftijd de planning regelden, werd er nog geen beroep op deze vaardigheid gedaan. Het was al kapot, maar valt nu pas op.

Dat kan ook gelden voor andere cognitieve vaardigheden als voorafgaand aan een taak een plan maken hoe je het gaat doen, en welke logische stappen nodig zijn om tot je doel te komen, multi tasking, timemanagement etc. Kijk voor de vaardighedenlijst op https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/cognitieve-gevolgen/executieve-functies

Mogelijke lange termijn gevolgen:

 

Kettingreactie

De zichtbare en onzichtbare gevolgen van het hersenletsel, de opvoedingsproblematiek en ervaringsachterstand samen, maakt dat hersenletsel bij kinderen tot een kettingreactie van problemen kan leiden waar goede diagnostiek en hulp noodzakelijk is.

Niet alleen het kind, maar het hele gezin en omgeving worden getroffen en in die samenhang zal de hulp geboden moeten worden.

 

Stichting Zorgketens NAH Overijssel schrijft: "Een van de grootste problemen na het ontstaan van hersenletsel is dat persoonlijke eigenschappen veranderen. Praktische zaken als school, vrijetijdsbesteding als sport en sociale contacten zijn niet meer vanzelfsprekend.

Een kind of jongere wordt geconfronteerd met het feit dat oude verwachtingspatronen op diverse gebieden niet langer haalbaar zijn, en stuit op veel onbegrip vanuit de omgeving, doordat de handicap verborgen is achter een normaal uiterlijk.

Eenzaamheid en depressieve gevoelens door frustratie en onbegrip in de omgeving zijn misschien wel de ingrijpendste gevolgen van NAH."


Stel verwachtingen bij

Stel de verwachtingen bij en kijk wat wel lukt. Wie de verwachtingen houdt van dezelfde manier van funtioneren van voor het hersenletsel zal enorm teleurgesteld en gefrustreeerd raken. Dat zal tot overvraging leiden met mogelijk lichamelijke en/ of psychische klachten. Leg de lat iets lager!

Hulp

Er zijn gespecialiseerde praktijken, soms samenwerkend met neurologen, van neuropsychologen en ortohopedagogen (neuro-orthopedagogen).

Daar kunnen medische gegevens geïnventariseerd worden, geinterpreteerd en een samenhangend rapport geschreven worden.

Vervolgens kan de jongere of het kind en de omgeving inzicht krijgen in de beperkingen en de mogelijkheden. Tenslotte leren ze de jongere of het kind in de eigen kracht te komen staan met neuropsychologische/orthodidactische ondersteuning.

Er zijn meerdere goede initiatieven op dit gebied.


Onderwijs

Voor leerkrachten in het onderwijs is een boekje samengesteld: "Het NAH-boekje voor onderwijs" Uitgave september 2018. https://www.heliomare.nl/media/2170/nah-boekje-webpdf.pdf

Carla Hendriks, Martine Kapitein en René Steinmann GZ psychologen van Heliomare NAH polikliniek kinderen en jongeren in Heemskerk, Breinsupport in Arnhem en St. Maartenschool in Nijmegen. Uitgegeven met steun van HandicapNL, Hersenstichting en Johanna Kinderfonds

 

"Onderwijs protocol voor leerlingen met NAH". Aan het eind staat een signaleringslijst om het kind cognitief te volgen. Ook voor ouders is dit een zeer raadzaam boekje. De PDF versie is te downloaden vanaf: https://www.heliomare.nl/media/1915/onderwijsprotocol-voor-leerlingen-met-nah.pdf

Hersenletsel ontstaan op de leeftijd van...

Grens

De grens tussen aangeboren en Niet Aangeboren Hersenletsel is vaak moeilijk aan te geven. Men spreekt van Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) na een half jaar tot jaar na de geboorte. Voor alle duidelijkheid spreekt men liever over de leeftijd waarop een hersenletsel ontstaan is bij een kind, ook om de gevolgen voor de ontwikkeling beter in te schatten.

 

Aangeboren hersenletsel of letsel dat ontstaat tijdens of vlak na de geboorte, bijvoorbeeld door aanlegstoornissen, zuurstoftekort, vroege bloedingen, of een herseninfectie die grote gevolgen kan hebben op het hele leven. Een hersenletsel is zelden geheel zonder bijverschijnselen.

We bespreken aangeboren hersenletsel op een aparte pagina.

Berucht zijn de gevolgen van het heftig schudden van een baby of peuter om het huilen te laten stoppen, het zogenoemde shaken baby syndoom.

De nekspieren zijn nog niet zo ontwikkeld dat het kind zijn relatief zware hoofd zelf kan dragen. Tijdens het schudden kunnen ernstige en levensbedreigende bloedingen optreden in de hersenen met levenslange handicaps tot gevolg.

Zie de pagina shaken baby syndroom/het geschudde baby syndroom.

 

Stofwisselingsziekten kunnen ook hersenletsel tot gevolg hebben doordat afvalstoffen zich stapelen in de hersencellen, waardoor deze  kunnen afsterven. Een voorbeeld daarvan is de ziekte van Batten.

 
Ervaringsverhalen

We tekenden meerdere ervaringsverhalen op van ouders met een kindje met hersenletsel.
Lees de aangrijpende ervaringsverhalen van

Lees alle ervaringsverhalen van ouders via deze link of deel het jouwe met ons, via het formulier !

Boekentips:

Het boek Over het hoofd gezien (2019, Eric Hermans) gaat over niet-aangeboren hersenletsel bij kinderen. Hierin laat de auteur zien dat gevolgen van hersenletsel bij een kind vaak slecht herkend worden. Hierdoor zitten er op Nederlandse scholen talloze kinderen met ongeïdentificeerd en onbehandeld NAH en dat heeft enorme gevolgen.
over-t-hoofd-gezien-standard-glna5n.jpg

Ik hou nog steeds van appeltaart (Suzanne de Roos en Diana Moonen).

omslag-ik-hou-nog-steeds-van-appeltaart_site5.jpg

 

Ik hou nog steeds van appeltaart is een handboek voor NAH begeleiding. Het is laagdrempelig en er staan bruikbare tips en casussen in voor gezinnen, scholen en de omgeving.

ISBN 9789491806360

Per jaar krijgen de ouders van zo'n 19.000 kinderen (tot vierentwintig jaar) te horen dat hun kind Niet-Aangeboren Hersenletsel (NAH) heeft opgelopen, bijvoorbeeld door een val, ongeluk, vechtpartij, neurologische aandoening of ziekte. 

Dit praktische handboek geeft ouders een kijkje in de veranderde hersenen van het kind, zodat ze beter kunnen begrijpen wat er nodig is, thuis en op school. Ze krijgen tips voor hun eigen verwerking, die van andere gezinsleden en voor het terugvinden van rust en balans in hun leven. Na lezing snapt de omgeving beter wat zich afspeelt en krijgt handvatten om het gezin te ondersteunen.

Voor de leerkracht biedt dit boek inzicht in de veranderde leefwereld van het kind, praktische uitleg en heldere, toepasbare handelingsadviezen.

Brainstars

Veel ouders, leerkrachten én professionele begeleiders van (gezinnen met) een kind met niet-aangeboren hersenletsel zijn op zoek naar toegankelijke informatie over de gevolgen van hersenletsel. Ook hebben zij behoefte aan praktische adviezen die helpen zo goed mogelijk met het kind om te gaan.
Het handboek BrainSTARS voorziet in deze behoefte. BrainSTARS werd ontwikkeld in de Verenigde Staten onder leiding van dr. Jeanne E. Dise-Lewis. Uit onderzoek naar de inzet van BrainSTARS in de V.S. kwam naar voren dat ouders en leerkrachten van kinderen met niet-aangeboren hersenletsel zich door BrainSTARS meer competent voelden in de omgang en het werken met deze kinderen.
Ook ging het gedrag van de betreffende kinderen vooruit.

Bij het handboek BrainSTARS is een handleiding verschenen voor gezinsbegeleiders.

Auteur(s): Jeanne E. Dise-Lewis
Jaartal: 2013
Taal: Nederlands
Pagina's: 276
ISBN: 978-90-8839-100-2

 

Downloads:

Boekje De Puzzel Van Nah Leerlingen Met Nah Begeleiden En Begrijpen December 2020
PDF – 1,5 MB 1078 downloads

Redactie Alice Overweg, Marjan Vervat en Natska Jansen. Tekeningen Manon de Koning. Grafische vormgeving Papier en Meer, leerwerkbedrijf van stichting Kwintes. Drukwerk GroenPrint www.hersenletselnetoverijssel.nl


Signaleringslijst_NAH_bij_kinderen_2015 als u NAH vermoedt.
PDF – 187,9 KB
Kinderen met Hersenletsel door Jenny Palm
PDF – 603,1 KB 1399 downloads
Niet pluis gevoelens, toch NAH? ouder leerkracht huisarts
PDF – 1,1 MB
Samenvatting proefschrift Particpation
PDF – 277,4 KB 1282 downloads
Participation of children and youth with Acquired Brain Injury
PDF – 3,2 MB 1439 downloads

 

Einde pagina

 

 

 

Bronnen:

De Kloet, A. (2014). Participatie van kinderen en jongeren met NAH (scriptie). Geraadpleegd van https://www.dehaagsehogeschool.nl/docs/default-source/documenten-onderzoek/lectoraten/revalidatie/participatie-van-kinderen.pdf?sfvrsn=2

Eyskens, E., Feenstra, L., Meinders, A. E., Vandenbroucke, J. P., & Van Weel, C. (1997). Codex Medicus (10e ed.). Maarssen, Nederland: Elsevier Gezondheidszorg.

Hersenletsel uitleg | Hersenletsel-uitleg.nl. (z.d.). Geraadpleegd op 29 januari 2019, van https://www.hersenletsel-uitleg.nl/

Kuks, J. B. M., Snoek, J. W., Oosterhuis, H. G. J. H., & Fock, J. M. (2003). Klinische neurologie (15e ed.). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.

LUMC. (2014, 6 november). Levenslange gevolgen hersenletsel jeugd onderschat | LUMC. Geraadpleegd op 5 februari 2016, van https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2014/november/Levenslange-gevolgen-hersenletsel-jeugd-onderschat/

Onderzoek - De Haagse Hogeschool. (z.d.). Geraadpleegd op 5 februari 2016, van https://www.dehaagsehogeschool.nl/onderzoek

Palm, J. (z.d.). Hersenletsel heb je niet alleen.  http://www.hulpbijhersenletsel.nl/ Lezing bij NAH Amsterdam

Ter Gooi. (z.d.). Kinderen met hoofd-/hersenletsel. Geraadpleegd van https://www.tergooi.nl/patienteninformatie/kinderen-met-hoofd-hersenletsel/

Toward quantitative MRI analysis – A smart approach to characterize neonatal white matter injury

Clinical Risk Factors for Punctate White Matter Lesions on Early Magnetic Resonance Imaging in Preterm Newborns