Woord vooraf: Het brein werkt als één geheel samen. Hersenfuncties lopen verspreid door de hersengebieden en komen voort uit de uitwisseling tussen de gebieden. Toch zijn er wel klachten aan te wijzen per hersengebied.

Thalamus: meest bedrade gedeelte van de hersenen

Thalamus  is afgeleid van het Griekse woord voor slaapkamer; θάλαμος

De Thalamus is het gele gedeelte op de tekening hierboven, is een belangrijke hersenkern en wordt gerekend tot de tussenhersenen, samen met de hypofyse en hypothalamus. Het is het meest 'bedrade' gedeelte van de hersenen. Letsel in de thalamus kent dan ook grote gevolgen.

Poort naar de hersenschors

De verbindingen van de thalamus naar de hersenschors (cortex) lopen ook weer terug van de hersenschors (cortex) naar de thalamus.

Dat wordt het het Thalamo-cortico-thalame circuit genoemd. Het resultaat hiervan is dat kleine thalamus-letsels hersenschors syndromen kunnen 'nabootsen' en dat in sommige syndromen de specialisatie van de hersenhelft te herkennen is. 

Als poort naar de hersenschors moet de thalamus veel zintuiglijke prikkels doorgeven (behalve geur), maar moet ook prikkels filteren waardoor je je als je gezond bent kunt 'afsluiten' voor bepaalde prikkels. Het is daarmee één van de zogenoemde "filters". 

De thalamus wordt ook in verband gebracht met waken, slapen, bewustzijn, waakzaamheid (alertheid), motoriek, emoties die verband houden met een gebeurtenis en met akinetisch mutisme. Dat is een syndroom, een gevolg van hersenletsel waarbij de persoon niet meer of verminderd spreekt (mutisme) en niet  of verminderd beweegt (akinesie). De persoon kan je met de ogen volgen maar lijkt verder apathisch.

Zes thalamuskernen

De thalamus heeft zes apart functionerende kerngroepen waar specifieke klachten bij horen als er letsel optreedt. Waar informatie uit andere delen van het zenuwstelsel wordt overgedragen naar specifieke gebieden in de hersenschors (cortex).

Plaats van het letsel in de thalamus en bijhorend syndroom:

1. Voorste thalamuskern (anterieur): Onvermogen tot inprenten informatie (anterograde amnesie)

2. Voorste mediale kern: Het opvullen van een gat in het geheugen met verzinsels    (anterograde amnesie). Vergeten van volgorde (volgorde amnesie) Uitvoerende functiestoornisssen/ (executieve functiestoornissen) Uitvoerende functies zijn: doelgericht en flexibel plannen, controleren en aanpassen van handelingen, logica, de strategie en het oplossen van problemen.

3. Intralaminaire kernen: Apathie en concentratiestoornis

4. Linker pulvinar: Woordvindingsstoornissen

5. Rechter pulvinar: Linkszijdige ruimtelijke verwaarlozing / niet opmerken (neglect)

6. Grote bilaterale mediale thalamusletsels waaronder de intralaminaire kernen:

Coma en slaperigheid (coma en somnolentie)

7. Motorische kernen contralateraal: Halfzijdige motorische verwaarlozing, tijdelijke bewegingsarmoede zonder  krachtsverlies

8. Visuele somatosensibele en nociceptieve kernen (contralateraal):

• Gezichtsvelduitval (sectoranopsie) aan de tegenovergestelde lichaamskant.
• Vermindering van de gevoeligheid van het lichaam (hemihypesthesie)

• Verminderde pijngevoeligheid aan een kant van het lichaam (hemihypalgesie)
• Verminderde smaak

• Thalamische pijn aan de andere kant van het lichaam.

  Pijn aan één zijde van het lichaam.

  Pijn kan worden gevoeld in de benen, armen, gezicht. Pijn, brandende, stekende en prikkende sensaties.
  Veranderingen in het weer of bepaalde bewegingen of activiteiten kunnen het verder verergeren.
  De pijn, veroorzaakt door een beroerte in de thalamus heet 'het syndroom van Déjerine-Roussy' (zie link)

Het thalamo-cortico-thalame circuit wordt in verband gebracht met ontwaken, en waakzaamheid en het bewustzijn. Schade aan een deel van de thalamus wordt geassocieerd met risico van coma. 

Schade in een deel van de thalamus kan leiden tot gevoelsstoornissen en pijn in de tegenovergestelde lichaamshelft. Beschadigingen hier kunnen ook bewegingsstoornissen (motorische stoornissen) zoals bewegingsarmoede geven. 

Vermelde problemen zijn:

• gezichtsvelduitval,
• verminderde smaak,
• verminderd pijngevoel,
• verminderde gevoel in één kant van het lichaam,
• bewegingsarmoede,
• woordvindingsproblemen.

Klachten zijn afhankelijk van de plaats van het letsel in de thalamus.

Gedragsveranderingen

Afhankelijk van de plaats van het thalamusletsel kunnen de klachten bestaan uit:

• apathie,
• persevereren: niet kunnen stoppen van een gedachte of handeling: 'niet los kunnen komen van wat de geest bezighoudt en voortduren van een handeling' (perseveraties),
• persoonlijkheidsveranderingen kunnen optreden,
• overprikkeling is één van de meest gehoorde klachten,
• het belangrijk stellen van niet-verwante informatie,
• geheugenverlies.

Het syndroom van Déjerine-Roussy / Thalamisch pijnsyndroom

Thalamische pijn treedt op na een beroerte (CVA) in de thalamus.
De pijn is dan voelbaar aan de andere kant van het lichaam dan waar de beroerte plaatsvond, dus in één lichaamshelft.

De pijn kan plaatselijk zijn of in een groter gebied voelbaar in de benen, armen, of in het gezicht.

De pijn kent brandende, stekende en prikkende sensaties. Veranderingen in het weer of bepaalde bewegingen of activiteiten kunnen het verder verergeren.

Tekst gecontroleerd door: P.A.W. Frima-Verhoeven Neuroloog van Hersenletsel-uitleg en van Brein Poli 

Download hieronder Engelstalige info over de gevolgen van een thalamus beroerte door Emmanuel Carrera en Julie Bogousslavsky . M.D.

Bronnen:

Cairns, H., RC Oldfield, JB Pennybacker, D. Whitteridge: akinetische mutisme met epidermoïd cyste op de 3e ventrikel . In: Brain . Volume 64, 1941, p 273-290.

Carrera, E., & Bogousslavsky, J. (2006). The thalamus and behavior: Effects of anatomically distinct strokes. Neurology, 66(12), 1817–1823. https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000219679.95223.4c

Eyskens, E., Feenstra, L., Meinders, A., Vandenbroucke, J. P., & Van Weel, C. (1997). Codex Medicus (10e ed.). Maarssen, Nederland: Elsevier Gezondheidszorg.

File:Thalamus3.PNG - Wikimedia Commons. (2007, 20 januari). Geraadpleegd van https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Thalamus3.PNG

Haaxma, R. (2013). Neurologie van cognitie en gedrag in hoofdlijnen. Houten, Nederland: Springer Media.

Herrero, M., Barcia, C., & Navarro, J. (2002). Functional anatomy of thalamus and basal ganglia. Child's Nervous System, 18(8), 386–404. https://doi.org/10.1007/s00381-002-0604-1

Hersenletsel uitleg | Hersenletsel-uitleg.nl. (z.d.). Geraadpleegd van https://www.hersenletsel-uitleg.nl/

Kuks, J. B. M., Snoek, J. W., Oosterhuis, H. G. J. H., & Fock, J. M. (2003). Klinische neurologie (15e ed.). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.

Palm, J. (2012). Omgaan met Hersenletsel. Assen, Nederland: Van Gorcum.

Schuurman, P. R., Bosch, D. A., Bossuyt, P. M., Bonsel, G. J., Van Someren, E. J., De Bie, R. M., . . . Speelman, J. D. (2000). A Comparison of Continuous Thalamic Stimulation and Thalamotomy for Suppression of Severe Tremor. New England Journal of Medicine, 342(7), 461–468. https://doi.org/10.1056/nejm200002173420703

Sherman, S. M. (2005). Thalamic relays and cortical functioning. Progress in Brain Research, , 107–126. https://doi.org/10.1016/s0079-6123(05)49009-3

Thalamus. (z.d.-a). Geraadpleegd van http://medicaltextbooksrevealed.s3.amazonaws.com/files/11185-53.pdf

Thalamus. (z.d.-b). Geraadpleegd van http://zlab.rutgers.edu/modules/teaching/docs/Thalamus/Thalamus%20Lecture.pdf

Thalamus. (z.d.-c). Geraadpleegd van http://www.neuroanatomy.wisc.edu/coursebook/thalamus.pdf

Wikipedia-bijdragers. (z.d.). Bestand:Thalamus3.PNG - Wikipedia. Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Thalamus3.PNG

Zesiewicz, T. A., Elble, R., Louis, E. D., Hauser, R. A., Sullivan, K. L., Dewey, R. B., . . . Weiner, W. J. (2005). Practice Parameter: Therapies for essential tremor: Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology, 64(12), 2008–2020. https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000163769.28552.cd