Zichtbare en niet-zichtbare gevolgen

Lichamelijk/Mobiliteit: Het kunnen uitvoeren, coördineren en plannen van bewegingen.

• Halfzijdige verlamming (linkszijdig of rechtszijdig)
• Krachtverlies (hemiparese)
• Krampen in ledematen
• Spasticiteit en spasmen
• Parkinsonisme
  
• Bewegingsstoornissen Op de landingspagina bewegingsstoornissen/motorische problemen benoemen, en linken we naar, alle problemen met bewegen (motoriek) Stoornis in het evenwicht
  
• Evenwichtsstoornissen, duizeligheid en evenwicht
• Stoornis in de proprioceptie (positiezin- hoe je lichaam of een lichaamsonderdeel zich bevindt ten opzichte van iets)
• Ataxie - Coördinatiestoornis
• Apraxie; moeite met plannen en uitvoeren van bewegingen
• Slikstoornis (dysfagie) doordat de keel en tongspieren niet goed worden aangestuurd.
• Midlineshift

Andere lichamelijke aandoeningen: Soms resulteert hersenletsel in het ontstaan van andere specifieke lichamelijke aandoeningen. Hieronder een aantal gevolgen die kunnen ontstaan na hersenletsel.

• Epilepsie (soms niet-zichtbaar)
• Coma en bewustzijnsdalingen
• Delier, een acuut optredende verwardheid vaak met hallucinaties en bewustzijnsvermindering
• Hoge hersendruk, hersenoedeem (soms niet-zichtbaar)

• Stoornissen van de functie van blaas en darmen (incontinentie) (soms niet-zichtbaar)
• Hormonale veranderingen (soms niet zichtbaar) (pijnappelklier/epifyse, hypofyse, (Acromegalie, Addisoncrisis) hypothalamus)
  
• Dysautonomie /POTS (soms niet-zichtbaar) doordat de autonome zenuwen niet goed werken.
  = Bloeddruk en hartslag ontregeling.
• Letterlijk slap worden van de lach en andere emoties(kataplexie)

Niet-zichtbare gevolgen (of: onzichtbare gevolgen) zijn niet direct zichtbaar voor de buitenwereld. Hier gaat het vaak om gevolgen in de zintuiglijke verwerking, cognitie, emoties en gedrag. Niet-zichtbare gevolgen worden vaak slecht begrepen door de buitenwereld. Het kan lang duren voordat mensen in de omgeving begrijpen dat een verandering een gevolg van hersenletsel is. Dit kan zowel door de omgeving als door de persoon met hersenletsel tot onbegrip en frustratie leiden. Voor de persoon met letsel kan het ook lastig zijn om zijn/haar eigen onzichtbare gevolgen te begrijpen. Het kan een tijd (soms jaren) duren voordat iemand weet dat iets door het hersenletsel komt, vervolgens passende hulp vindt en  er over kan praten met de omgeving. 
Onderverdeling:

Zintuiglijke (sensorische) gevolgen: Dit betreffen gevolgen die het zicht, gehoor, tastzin, temperatuur, smaak en geur aangaan.

• Visuele gevolgen bij hersenletsel; problemen met het zien
  
• CVI - cerebrale visusstoornissen; wisselend scherp zien en niet alles registreren wat je ziet
  
• Hemianopsie; gezichtsvelduitval
• Zintuiglijke functiestoornissen (reuk, smaak, zien, gehoor)
• Te veel /te luid horen; hyperacusis en geluidoverprikkeling
• Auditieve verwerkingsstoornis
• Tinnitus, oorsuizen
• Stoornissen in temperatuur regulatie; iemand kan niet goed meer het verschil voelen tussen warm(er) of kou(der). De lichaamstemperatuur kan niet goed meer geregeld worden of er is warmte-intolerantie
• Stoornissen in de tastzin (gnostische sensibiliteit bestaat uit fijne tastzin, vibratiezin, drukwaarneming en proprioceptie.)
  
• Neglect (hemispatieel neglect) (lichaams-)delen niet waarnemen, niet bewust zijn van bijvoorbeeld de linkerkant van het lichaam.
• Agnosie; moeite met herkennen van gezichten of het herkennen van voorwerpen of geluid
• Prosopagnosie; geen gezichten herkennen
• Overprikkeling van de zintuigen
• Plotsdoofheid.

Problemen met communicatie: Communicatie problemen kunnen zich op veel verschillende manieren manifesteren. Zo hebben sommige mensen problemen met praten en het formuleren van woorden, terwijl anderen juist problemen ervaren met het begrijpen van taal. Ook kunnen cognitieve problemen zoals ‘vertraagde informatieverwerking’ problemen geven met communicatie. Het kan bijvoorbeeld lastig zijn om iemand die erg snel praat goed te kunnen volgen.

• Afasie dysartrie en spraakapraxie (moeite met spreken, verstaan, begrijpen, letterlijk nemen van taal, spraak - en articulatiestoornissen)
  • Receptieve afasie
  • Expressieve afasie
  • Dysartrie; moeite met articuleren
  • Spraakapraxie; moeite met doelbewust spreken
• Letterlijk nemen van taal
• Pragmatische taalstoornis
• Woordvindingsproblemen
• Foreign Accent Syndroom; buitenlands accent syndroom
• Snel afgeleid zijn
• Niet kunnen onthouden wat een ander zegt (werkgeheugen of vertraagde informatieverwerking)
  
• Luisteren kan belastend zijn
• Breedsprakigheid, blijven praten of veel praten
• Vermoeidheid te moe zijn om informatie op te nemen,
• Moeite met een drukke omgeving,
• Intonatieverschillen en emotie niet opmerken of juist de emotie niet kunnen tonen.
• Doofheid door hersenletsel.

Veel cognitieve gevolgen zijn onzichtbaar! Ze horen daarom bij de niet zichtbare gevolgen van een hersenletsel.
Met cognitie bedoelen we processen die nodig zijn om te kunnen nadenken. Cognitie bestaat uit heel veel verschillende functies. Enkele voorbeelden zijn het onthouden van informatie, aandacht en concentratie en planning en organisatie. Cognitieve functies hebben we nodig bij bijna alles wat we in ons dagelijks leven doen.

Zie verder in het uitklapmenu van cognitieve gevolgen, hieronder.

Veel cognitieve gevolgen zijn onzichtbare gevolgen van hersenletsel. Niet voor anderen waarneembaar of moeilijk waarneembaar voor anderen.

Cognitieve gevolgen: Met cognitie bedoelen we processen die nodig zijn om te kunnen nadenken. Cognitie bestaat uit heel veel verschillende functies. Enkele voorbeelden zijn het onthouden van informatie, aandacht en concentratie en planning en organisatie. Cognitieve functies hebben we nodig bij bijna alles wat we in ons dagelijks leven doen.

• Het Geheugen
• Aandacht en Concentratie
• Breedsprakigheid, blijven praten of veel praten
• Executieve functies  bijvoorbeeld planning, werkgeheugen, emotie reguleren, aandacht volhouden, moeite met het oplossen van problemen.
  
• Delier, een acuut optredende verwardheid vaak met hallucinaties en bewustzijnsvermindering
  
• Disharmonisch profiel (verschil in verbale vermogens en uitvoerende / executieve functies)
• Tijdsbesef stoornis; veranderd tijdsbesef; niet goed tijd kunnen inschatten of niet meer weten welk dagdeel het is.
• Vertraagde informatieverwerking.
• Verminderde reactiesnelheid.
• Persevereren; niet kunnen stoppen met een gedachte, handeling, beweging, praten over werk of hobby, of vastzitten in een bepaalde emotie.
• Opstartproblemen
• Niet snel kunnen schakelen van het ene onderwerp of actie naar het andere. Bijvoorbeeld bij een onverwachts telefoontje niet kunnen schakelen van de eigen gedachten naar het onderwerp van de beller. Veel mensen met letsel vinden daarom onverwachts opgebeld worden niet prettig.
• Problemen met de oriëntatie.
• Dyscalculie; Problemen met rekenen, cijfers, getallen of hoeveelheden. (Verworven dyscalculie /acalculie)
• Verminderd of geen ziekte inzicht (Anosognosie) kan veroorzaakt worden doordat de signalen van het lichaam de hersenen niet goed bereiken en iemand niet beseft wat de gevolgen van het hersenletsel zijn. Ook kan dat komen door dat iemand met hersenletsel zelf vaak niet inschatten kan hoe ver de invloed van het letsel reikt. Veel  onzichtbare klachten komen mettertijd pas aan het licht.
  
• Moeite met generaliseren; niet kunnen toepassen van het geleerde in andere situatie.
• Woordverwarring. Een heel ander woord in je hoofd bedenken dan dat er bedoeld wordt. Als iemand om een boodschap gestuurd wordt voor een bezem komt diegene misschien wel met iets heel anders thuis.
  
• Cognitieve communicatiemoeiten
• Verminderd vermogen of onvermogen de eigen grenzen aan te voelen, en kan deze niet of niet goed aangeven aan anderen.
• Hersenmist of Brainfog
• Cognitieve overprikkeling waarbij iemand een 'vol' hoofd gevoel heeft, moe wordt en hoofdpijn kan krijgen. Cognitieve overprikkeling houdt in dat alles wat met het denken en leren en onthouden te maken heeft overprikkeld kan zijn.  Eigen gedachten, wat er gezegd wordt, wat je moet onthouden, een te volle agenda, taken snel moeten doen, twee dingen tegelijk doen, het tempo waarin je informatie moet verwerken en de hoeveelheid informatie die je aangeboden krijgt kunnen uiterst vermoeiend en zelfs ziekmakend zijn.
  Dit kan leiden tot een situatie waarin de ernst van de overprikkeling wordt onderschat door zorgprofessionals die onvoldoende getraind zijn hierop alert te zijn.
  
  
• Versneld cognitief ouder worden / BRAIN Re-ADAPT-effect

Emotionele- en gedragsveranderingen: Emotionele- en gedragsveranderingen.
Zie uitklapmenu hieronder. OOk veel emotionele veranderingen kunnen voor een deel niet zichtbaar zijn.

Emotionele- en gedragsveranderingen: Emotionele- en gedragsveranderingen kunnen enerzijds een rechtstreeks gevolg zijn van het letsel in de hersenen. Anderzijds kunnen emotionele gevolgen ook ontstaan door de traumatische impact van het hersenletsel. Ook kan de emotionele impact van het ervaren van beperkingen, als gevolg van het hersenletsel bijdragen aan veranderingen in emoties.
Het besef wat verloren gegaan, het besef dat iemand niet alles meer kan, of bijna helemaal niets meer, kan gevoelens van rouw veroorzaken. Lees meer op de volgende pagina over rouw en levend verlies of over rouwverwerking door hersenletsel.
 

• Agressie
• Apathie (initiatiefvermindering /emotionele vervlakking)
• Boos
• Breedsprakigheid veel praten, blijven praten
• Delier, een acuut optredende verwardheid vaak met hallucinaties en bewustzijnsvermindering
• Prikkelbaarheid (irritatie/woede-uitbarstingen /agressie)
• Stemmingsveranderingen (depressie / somberheid)
• Ontremd gedrag
  
• Impulsiever gedrag. Dat kan komen door een frontaalsyndroom of letsel in kleine hersenen. Het komt bij meerdere letsels voor.
• Libidoverandering
• Risico zoekend gedrag
• Decorumafname; niet meer goed aanvoelen of iets gepast is om te zeggen zie ook:
• Grenzeloos gedrag
  
• Dwanglachen / huilen PBA
• Tranen die snel vloeien
• Toename emotionele gevoeligheid, sneller geëmotioneerd
• Mildere karaktertrekken dan voor het letsel, vriendelijker
  
• Zachtmoediger
• Eerlijker
• Empathie afname
• Veranderd gevoel voor humor of letterlijk nemen van taal
• Moeite met relativeren
  
  
• Gevoelig voor verslavingen
• Gestoord ziektebesef / ziekte inzicht /verminderd zien wat echt niet meer gaat (Anosognosie)
• Egocentriciteit in alle gradaties; meer op jezelf gericht zijn
• Veranderingen in persoonlijkheid
• Post traumatische stressstoornis (PTSS)
• Persevereren. Niet kunnen stopen met een handeling, gedachte e.d.
• Verminderde stressbestendigheid
• Veranderde intimiteit /seksualiteit
• Veranderde relaties
• Veranderde vriendschappen.

Soms zijn de gevolgen die ervaren worden heel algemeen en kunnen ze niet precies in een categorie worden ondergebracht. Deze gevolgen kunnen indirect heel veel van de bovengenoemde specifieke functies beïnvloeden en daarmee dus een grote impact hebben op iemands dagelijks leven.

• Vermoeidheid
• Overprikkeling kan zintuiglijk als cognitief van aard zijn (niet altijd zichtbaar)
• Pijn en pijnsyndromen
• Geen pijn voelen
• Hoofdpijn
• Oorsuizen/tinnitus
• CSAS en slaapstoornissen (CSAS is slaapapneu veroorzaakt door hersenletsel, kan zonder snurken gepaard gaan)
• Dyspraxie een mildere vorm van apraxie  (dagelijkse handelingen niet kunnen uitvoeren) (Niet altijd zichtbaar of opvallend)
• Slikstoornis
• Evenwichtsstoornis (niet altijd zichtbaar) inclusief draaiduizeligheid
  
• Balansproblemen (niet altijd zichtbaar)
  
• Hormonale veranderingen  (niet altijd zichtbaar)
• Epilepsie (niet altijd zichtbaar)
• Dysautonomie, problemen met de bloeddruk en of hartslag
  
• Geen honger- of dorstgevoel meer hebben/ of teveel honger- en dorstgevoel
• Krachtsverlies al dan niet halfzijdig of in een deel van het lichaam.

Tot slot: Er is niet één hersenletsel gelijk aan een andere.

Voor iedereen zijn de gevolgen verschillend. Sommigen hebben één klacht, anderen meerdere. De expressie ervan kan zeer verschillen in de tijd. Er is vaak sprake van een combinatie van letsel en overgebleven vaardigheden, overgebleven kennis en begrip (intelligentie), denkvermogen (cognitie), gedrag en persoonlijkheid. 

Er zijn zoveel gradaties in hersenletsel dat je nooit kan vergelijken.

Soms is het rouwen om wat niet meer gaat, en soms is het goed te beseffen wat je nog kan. Lotgenotencontact kan soms helpen om dat laatste goed te realiseren.

Niet-zichtbare gevolgen (of: onzichtbare gevolgen) zijn niet direct zichtbaar voor de buitenwereld. Niet-zichtbare gevolgen worden vaak slecht begrepen door de buitenwereld. Het kan lang duren voordat mensen in de omgeving begrijpen dat een verandering in denken, gedrag, emotie of veranderde zintuiglijk functioneren een gevolg van hersenletsel is. Dit kan zowel door de omgeving als door de persoon met hersenletsel tot onbegrip en frustratie leiden. Voor de persoon met letsel kan het ook lastig zijn om zijn/haar eigen onzichtbare gevolgen te begrijpen. Het kan een tijd (soms jaren) duren voordat iemand weet dat iets door het hersenletsel komt, vervolgens passende hulp vindt en  er over kan praten met de omgeving. 

citaat: Mensen met hersenletsel worden vaak te hoog ingeschat. Ze zijn verbaal sterk en zien er goed uit, toch zijn ze heel verstoord. Wanneer je de juiste structuur aan kunt bieden, gaan mensen vaak beter functioneren. Jenny Palm (bekend neuropsycholoog)