Ongeremd gedrag / Ontremd gedrag ten gevolge van frontaal letsel

en ten gevolge van het frontaalsyndroom

Inleiding

Meestal ontstaat ontremd of ongeremd gedrag door letsel van het voorhoofd. Er zijn nog enkele specifieke hersengebieden waar veranderd gedrag gezien wordt na hersenletsel. We bespreken hier alleen de voorhoofdskwab.

Info images see footnotes

Kwetsbaar gelegen hersengebied in het voorhoofd

Omdat de voorhoofdskwabben(frontaalkwabben) uitermate kwetsbaar in het hoofd liggen treedt een hersenletsel in dit gebied snel op. Bijvoorbeeld na een van trauma, verkeersongeluk, geweld, klap of val. Dat wordt traumatisch hersenletsel genoemd.

Veelvoorkomende oorzaken zijn onder meer:

• Een klap tegen het dashboard van de auto
• Een klap of val op het stuur van een fiets
• Hard terecht komen op het asfalt bij een motor of brommer ongeluk
• Een klap met een stomp voorwerp
• In botsing komen met een hard voorwerp bijvoorbeeld bij het sporten.

De gevolgen van klachten hangen af van waar in het voorhoofd de schade zit: aan de linkerkant, de rechterkant, of aan beide kanten. Het hangt er ook vanaf hoe groot de schade is en hoeveel zenuwen zijn aangetast. Daarnaast speelt het een rol of iemand manieren heeft om met de gevolgen om te gaan. Voor meer informatie hierover hebben we aparte pagina's gemaakt.

Een frontaalsyndroom kan ook ontstaan door ander letsel in de voorkant van de hersenen. Denk bijvoorbeeld aan een beroerte, een hersentumor, een ontsteking, erfelijke ziektes of problemen met eiwitten in de hersenen. Dit kan leiden tot frontotemporale dementie en andere aandoeningen.

Veranderd gedrag

Een veel voorkomend kenmerkend probleem bij schade aan de frontale kwabben is een enorme verandering in sociaal gedrag en in het niet kunnen reguleren van de emoties.
Iemands persoonlijkheid kan flink veranderen na frontaal hersenletsel, vooral als beide kwabben, links en rechts, zijn beschadigd.
Ontremd gedrag kan zich uiten in impulsief handelen en tactloze (soms vulgaire) opmerkingen of ongepast gedrag (in het openbaar winden laten zonder enige schaamte of keihard boeren).

Schade aan de linker frontale hersenkwab uit zich vaak als pseudo-depressie, terwijl schade aan de rechter frontale kwab doorgaans leidt tot pseudo-psychopathie.

Het is belangrijk te beseffen dat het hersenletsel en de combinatie van de locatie in het brein gedrag zo kan veranderen.

Klachten kunnen per persoon verschillen in soort en ernst. Hoe iemand dit ervaart, verschilt ook per persoon. Iemand met schade in dit deel van de hersenen kan last hebben van één of twee van de genoemde klachten, terwijl een ander er meerdere kan hebben of ze sterker kan voelen.

Lichamelijke oorzaken kunnen emotionele veranderingen oproepen. Dit kan soms lastig of pijnlijk zijn en door de persoon zelf anders worden ervaren. Lees meer...

Iemand kan als gevolg van een frontaalsyndroom apathisch gedrag vertonen, of ontremming hebben op allerlei vlak, geagiteerd of zelfs agressief zijn. Iemand kan problemen krijgen met het beoordelen van situaties en/ of minder kritisch na gaan denken. Sociale omgangsnormen kunnen vervagen. Etiquette lijkt te ontbreken. Er kan een emotionele vervlakking zijn en een gebrek aan ziekte-inzicht.

Het is geen verwijtbaar gedrag; het is een gevolg. Onderaan deze pagina leggen we uit hoe om te gaan met dit syndroom.

Ongewenst gedrag of verminderd zelfinzicht

Het pijnlijke is dat het afwijkende of niet gewenste gedrag niet door (altijd) de persoon zelf zo ervaren wordt. Iemand kan ongeremd reageren of dwangmatig geworden zijn in het gedrag, dat niet als algemeen sociaal aanvaard gedrag gezien wordt.  Het zelfinzicht ontbreekt dan.

Het komt ook voor dat iemand het zelf wel merkt dat het gedrag niet sociaal wenselijk is en ongepast, maar diegene kan het gedrag zelf niet veranderen.

Psycho-educatie (vooral gericht ook op de omgeving), gedragstherapie en daarbij begeleiding, zijn de therapievormen die worden ingezet. Zie onderaan deze pagina.
Soms is het helaas niet mogelijk om het gewenste gedrag aan te leren.

Impulsiviteit

Hersenactiviteit kan met een MRI-scan gemeten worden. Bij een wetenschappelijk onderzoek werd met magnetische impulsen de voorhoofdskwab (frontaalkwab) een beetje beïnvloed door de onderzoeker. Meteen bleek tijdens het onderzoek al dat mensen impulsiever werden. Automatische neigingen konden dan minder goed worden gecontroleerd.

Mensen met hersenletsel in de voorhoofdskwab hebben ook een verminderde controle op de emotie door de beschadiging van het brein. De kans op verslavingsgevoeligheid neemt dan toe.

Agressiviteit 

Mensen met een verhoogd testosteron, dat bijvoorbeeld vaker bij psychopaten gezien wordt, vertoonden minder controle van de voorhoofdskwab op de emoties. De emoties worden dan geremd in de amygdala (amandelvormige kern), zij waren daardoor impulsiever en sneller agressief. We hebben een speciale pagina over agressiviteit na hersenletsel.

Seksueel veranderd gedrag

Seksueel gedrag kan ook worden beïnvloed door frontaal letsel. Letsel bij de oogkas, 'Orbitaal-frontaal letsel', kan afwijkend seksueel gedrag geven, terwijl bij 'dorsolateraal letsel' (iets meer naar achteren en opzij) de seksuele interesse kan verminderen. Zie afbeelding:

                                                                        

Info images see footnotes

De voorhoofdskwabben of frontale kwabben

• Persevereren (het niet kunnen stoppen-) van een enkele gedachte of handeling.

• Onvermogen om zich te concentreren op een taak/ aandacht en dat wordt verergerd onder stresserende omstandigheden of afleiding. De neuronen in de frontale kwab reageren dan hectisch.  
  
  

• Stemmingswisselingen (emotioneel wisselend).

• Veranderingen in sociaal gedrag en/of de persoonlijkheid. Bijvoorbeeld initiatiefloosheid, ontremming of impulsief gedrag, minder goed gevaar in kunnen schatten, verminderd invoelend vermogen, onbegrip voor andermans emoties. Veranderingen in de gedragsregulatie.

• Ongeremd boos worden. Zelfinzicht dat kan ontbreken. Ontremming op meerdere gebieden.

  
  

• Frontaalsyndroom bij letsel in de frontaalkwab (met name in de orbitofrontale kwab (bij de oogkassen).

• Moeite met het oplossen van problemen

• Onvermogen om taal te uiten (Broca's afasie).

Zetel van de persoonlijkheid en emotionele controle

De frontale kwabben worden beschouwd als zetel van de emotionele controle en van de persoonlijkheid. Er is geen ander deel van de hersenen waar hersenletsel zo'n grote verscheidenheid aan symptomen veroorzaakt.

Ruimtelijke oriëntatie

De frontale kwabben spelen ook zeker een rol in onze ruimtelijke oriëntatie, met inbegrip van de oriëntatie van ons lichaam in de ruimte.

Testen van consequenties frontale schade

Met behulp van een neuropsychologisch onderzoek (NPO) kan frontale schade in kaart worden gebracht. Er worden dan test gebruikt die o.a. motorische en taalvaardigheden meten, maar ook tests die de sociale cognitie meten.

Enkele veel voorkomende tests voor de frontale kwab functie zijn: Wisconsin Card Sorting; Finger Tapping (motorische vaardigheden); Token Test (taalvaardigheid). Zie de pagina neuropsychologisch onderzoek (NPO).

Hersenhelften en gedrag

Linker frontale schade manifesteert zich meestal  als pseudo-depressie.

Rechter frontale schade manifesteert zich meestal als pseudo-psychopathie. De persoonlijkheid van een persoon kan belangrijke veranderingen ondergaan na een letsel aan de frontale kwabben, vooral wanneer beide kwabben zijn betrokken.

Nog specifieker per hersengebied toegelicht:

Schade in 't midden van voorhoofdskwab:

• afhankelijk van omgeving

• initiatiefloos

• verlies van wilskracht

• emotioneel vlak

• bewegingsarmoede

• apathisch

• verlamming aan andere kant van het getroffen hersendeel

Mogelijke klachten bij schade in het gebied van de oogkas van voorhoofdskwab:
Frontaalsyndroom

• ontremd

• impulsief

• slechte zelfcorrectie

• afname besef wat hoort en of niet kan
• afname van kritisch en zorgvuldig afwegingen maken

• weinig/geen aandacht voor ander

• ongepaste grapjes, tactloosheid

• reuk gestoord  

Omgaan met iemand met frontaalsyndroom

Omdat iemand met het frontaalsyndroom niet goed de gevolgen kan inschatten van acties in het heden hebben ze meer grenzen, structuur en duidelijkheid nodig.
Leg plannen, taken en acties goed uit, stap voor stap maar weet dat het onthouden misschien niet zal lukken en blijf dus rustig de stappen herhalen.

Taken kunnen frustraties oproepen als het niet goed lukt. Besef dat angst voor falen of schaamte of angst voor boosheid van anderen ook mee kan spelen en geef steun.

Probeer stress te vermijden. Uit studies bleek dat het werkgeheugen (korte termijn geheugen) niet kan functioneren bij stress.K

Vermijd discussies en strijdpunten, blijf rustig. Probeer uit de eigen emotie te blijven en blijf uit een machtsconflict. Als het toch uit de hand loopt, neem even een time out, dan wijs je de persoon niet af maar je geeft jezelf en de persoon even rust en afleiding. Kom daarna met vriendelijkheid terug.

Geef rust in huis, ook qua geluiden en andere storende prikkels. Een prikkelarme omgeving biedt meer rust en minder afleiding.  

Er kan professionele begeleiding en psycho-educatie gegeven worden aan de partners en familie om om te leren gaan met het soms onvoorspelbare gedrag van iemand met een frontaalsyndroom.    

De persoon met een frontaalsyndroom kan ook begeleiding krijgen, psycho-educatie  en gedragstherapie, maar alles is afhankelijkheid van de leerbaarheid. Het is belangrijk te beseffen dat het letsel en de combinatie van de locatie in het brein dit gedrag zo veroorzaakt.
Iemand met dit frontaalsyndroom kan, afhankelijk van de plek in de hersenen, ook verdrietig zijn over hoe ze veranderd zijn.

Partners en kinderen kunnen leren om triggers te herkennen en hierop in te spelen, zonder de persoon met hersenletsel te veroordelen. Heldere afspraken, vaste routines en een beetje humor kunnen helpen om de spanningen in het gezin te verminderen. Het is ook belangrijk dat gezinsleden goed voor zichzelf zorgen en aandacht geven aan hun eigen gevoelens.

Lees ook de info over omgaan met agressie.