Agressie

Gedragsveranderingen als agitatie en agressie komen bij ongeveer 10 tot 35% van de mensen met niet-aangeboren hersenletsel voor, zowel in de acute als in de chronische fase. Dit kan een tijdelijke fase zijn of, in sommige gevallen, langdurig.
In het eerste half jaar na het hersenletsel is bij ongeveer een derde van de mensen met hersenletsel agressief gedrag waargenomen. Dat aantal zakt terug naar ongeveer een vijfde van de mensen na vijf jaar. Toch is agressie in de eerste drie maanden een redelijke aanwijzing voor agressief gedrag na jaren.
Verbale agressie komt het vaakst voor. Agressie en impulsiviteit gaan vaak samen.

In de vakliteratuur wordt de term gebruikt om te verwijzen naar symptomen van ontremming, woede en prikkelbaarheid ten gevolge van het niet beheersen van het gedrag en van emotionele impulsen.

Agressief gedrag na hersenletsel is váák een direct gevolg van schade aan hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor emotie en gedrag, zoals we in een volgend hoofdstuk beschrijven.
Er spelen ook andere neurobiologische oorzaken een rol. Wie middelen gebruikt als alcohol en drugs zal nog minder remming op de emoties ervaren. Echter, als iemand al vóór het hersenletsel opstandig, geagiteerd of agressief gedrag vertoonde of een psychiatrische aandoening had, kan de agressie ná het letsel, niet alleen te wijten zijn aan beschadigde hersengebieden. Karaktertrekken kunnen versterkt worden. Ook kan hersenletsel gepaard gaan met PTSS (post traumatische stresssyndroom) dat een grote invloed kan hebben op gedrag.

P+B+LG+NS+SO = Persoonlijkheid en coping, Biografie, Lichamelijke Gezondheid, Neurologische schade, en de Sociale- en Omgevingsfactoren, geven samen een reden tot gedrag. Als je weet waar gedrag vandaan komt, kan je het niet alleen begrijpen maar mogelijk ook gaan beïnvloeden. Dat is goed voor alle partijen.

Schade aan specifieke hersengebieden

De vraag is of iemand met hersenletsel bewust en intentioneel agressief is...

Woede kan aan de ene kant wijzen op een verminderde cognitieve controle, zoals emotieregulatie en een remmende controle.

Maar het beloningssysteem van de hersenen speelt ook een bijzondere rol bij woede en 'agressie als vergelding' als een reactie op frustratie.

Agressief gedrag na hersenletsel is vaak een direct gevolg van schade aan hersengebieden en de neurale circuits tussen die hersengebieden, die verantwoordelijk zijn voor regulering van emotie en gedrag, zoals de frontale kwab (prefrontale cortex [PFC]).

Die kwab heeft een belangrijke rol bij het het oplossen van problemen, redeneren, en het beheersen van impulsen. De frontale kwab remt bijvoorbeeld de amygdala af, één van de belangrijkste emotiecentra van de hersenen.

Een beschadiging van de frontale kwab (prefrontale cortex) vermindert die remming van de amygdala, wat een hoger niveau van agressie tot gevolg kan hebben.

Al deze functies van de frontale kwab zijn allemaal nodig om iemands gedrag te reguleren. Wanneer de frontale kwab beschadigd raakt, kan dit gedragsvaardigheden aantasten. Dat kan leiden tot agressief gedrag. Er is grote moeite om ongepast gedrag te beheersen. Vaak wordt dat in combinatie gezien met risicovol gedrag en slechte besluitvorming na hersenletsel. De overige hersengebieden die betrokken zijn bij agressief gedrag vind je in het uitklapmenu:

Oorzaken

Hoewel agressief gedrag onvoorspelbaar lijkt, wordt het regelmatig veroorzaakt door emotioneel of fysiek ongemak.

De frustraties van de veranderingen door het hersenletsel kunnen iemand zó onder druk zetten dat een 'explosie' kan volgen.
Iemand kan zich zo onwaardig voelen, zich afhankelijk voelen en geen controle meer over het leven ervaren, sneller een belediging of verwijt bespeuren dat dat al genoeg kan zijn voor een agressieve uitbarsting.

Voorkomen is beter dan...

Wie de meeste triggers kan herkennen en voorkomen is al een heel eind in het helpen leren beheersen van agressie.

Relatief eenvoudige omgevingsveranderingen kunnen vaak al tot grote vermindering van probleemgedrag leiden. Een prikkelarme (of in elk geval voorspelbare) omgeving, een vaste dagstructuur of een consequente en directieve benadering zijn van groot belang.

We zijn geen betweters, maar voelen wel mee met alle partijen.

Ermee omgaan /copingstrategieën voor de persoon met hersenletsel en agressie:

PS We zijn geen betweters, maar voelen wel mee met alle partijen.

• Neem een Time-out. Ga even weg uit de situatie waarin je zo boos werd.
• Ga bij je zelf na wat de agressieve uitbarsting veroorzaakte (Had je pijn? Was je zo enorm vermoeid? Kostte alles zo ontzettend veel inspanning? Zocht je naar woorden? Kon je je niet uiten? Voelde je schaamte om wie je bent? Voelde je je hulpeloos? Machteloos? Teleurgesteld? Tot last? Bang? Had je honger en een lage bloedsuiker? Was er teveel geluid? Teveel drukte of teveel fel licht? Moest je te veel? Werd er teveel verlangd van je? Ging alles te snel? Gaat het herstel te langzaam of zie je dat er geen herstel is? Voelde je een besef van rouw? Gebruikte je alcohol of een vorm van drugs? Zo ja, begrijp je dat je emoties nog minder geremd worden door alcohol en drugs? Dat dit tot gevaarlijke situaties kan leiden?
• Bied altijd tóch je excuses aan na afloop of als je tot rust bent gekomen. Mensen kunnen niet in jouw hoofd kijken wat er gebeurde. Dat kan je later op een rustig moment wel proberen toe te lichten. Besef dat anderen heel erg geschrokken zijn.
• Vertel hoe je je voelde en waardoor het werd veroorzaakt.
• Begrip is altijd essentieel.
• Wist je dat een groot deel van emotionele uitbarstingen een gevolg is van schade in specifieke hersengebieden? Dit is niet een excuus maar geeft je wel inzicht waarom het zo werkt. Met die kennis kan je beter om hulp vragen bij een professional.
• Zoek uit waar je nog een betere balans kan vinden tussen belastbaarheid en belasting- rust en inspanning en erken dat mensen met hersenletsel heel snel moe kunnen worden. Het is wetenschappelijk bewezen dat de hersenen sneller moe zijn (hersenmoeheid /neurofatigue).
• Als je woede voortkomt uit pijn en lichamelijk ongemak vraag eens een arts, fysiotherapeut of ergotherapeut mee te kijken naar jouw situatie.
• Strategie: Probeer samen manieren te bedenken voor de toekomstige woede hoe dat misschien anders geuit kan worden. Afhankelijk van de oorzaak (emotioneel of lichamelijk ongemak) kan misschien een boksbal gebruikt worden of trekken aan een handdoek, slaan met een handdoek op een sterk voorwerp bijvoorbeeld een stoel.
• Schaam je niet om hulp te zoeken bij agressie. Er zijn verschillende manieren om ermee te leren omgaan (copingstrategieën) Die kan je leren bij een goede hulpverlener met verstand van hersenletsel. Zoals een gedragstherapeut, neuropsycholoog, gedragsneuroloog etc. Hersenz biedt een module Omgaan met veranderingen aan. Je kunt jezelf mogelijk ander gedrag aanleren. https://hersenz.nl/wat-kan-ik-met-het-behandelprogramma-bereiken-0
• Mogelijk kunnen medicijnen enige verlichting brengen.

Voor de omstanders die te maken krijgen met agressief gedrag

• Veiligheid: Zorg altijd voor de veiligheid van kinderen, volwassenen en huisdieren.
• Trek je terug: Neem een Time-out en vermijd nu de ruziezoekende persoon.
• Benoem rustig: Geef altijd (zo rustig mogelijk) aan waarom je even weggaat en een Time-out neemt.
• Zorg dat je een eigen ruimte hebt om even naar toe te gaan. Jóuw ruimte.
• Als de rust is weergekeerd, probeer dan samen met de persoon met de agressieve ontlading te achterhalen wat het veroorzaakte. Maak het bespreekbaar.
• Strategie: Probeer samen manieren te bedenken voor de toekomstige woede hoe dat misschien anders geuit kan worden. Afhankelijk van de oorzaak (emotioneel of lichamelijk ongemak) kan misschien een boksbal gebruikt worden of trekken aan een handdoek, slaan met een handdoek op een sterk voorwerp bijvoorbeeld een stoel.
• Hulp: Vraag om hulp bij een gedragstherapeut, neuropsycholoog, gedragsneuroloog, relatiebemiddelaar specifiek voor hersenletsel etc. Zoek iemand die kennis heeft van hersenletsel. Want niet alles is leerbaar, helaas.

Download van dit document:

Hersengebieden die gevoelig zijn voor dreiging*

* belangrijkste hersengebieden met een dreigingsgevoeligheid en frustrerende geen-ontvangen-beloning als activerende voorwaarden en cognitieve controle als regulerende voorwaarde voor reactieve agressie:

Amygdala = amandelvormige gebiedjes

Caudatus nucleus /Nucleus caudatus,= staartkern, onderdeel van de basale kernen
Hypothalamus = onderdeel van het limbische systeem

dACC = dorsale anterieure cingulate cortex, gordelwinding, vlak voor de rugzijde

dlPFC = dorsolaterale prefrontale cortex = Hersenschors van de voorhoofdskwab aan de achter-zijkant

dmPFC = dorsomediale prefrontale cortex = Hersenschors van de voorhoofdskwab aan de achter-middenkant

IFG = inferieure frontale gyrus  Gyrus = onderste hersenwinding, de hersenplooien in het voorhoofd

Insula = eiland van Reil

IPL = inferieure pariëtale lobben, wandbeenkwab meer naar onderen

Mediale orbitofrontale cortex = Hersenschors van de voorhoofdskwab bij het midden van oogkassen

Peri-aqueductaal grijs 

Ventrolaterale prefrontale cortex =Hersenschors van de voorhoofdskwab aan buikzijde-zijkant

Ventromediale prefrontale cortex= Hersenschors van de voorhoofdskwab aan buikzijde-midden

Ventraal striatum (het gestreepte lichaam aan de buikzijde) Onderdeel van de basale kernen.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7661405/figure/Fig1/