1. Inleiding

Het is niet verstandig om direct weer aan het verkeer deel te nemen nadat je hersenletsel hebt opgelopen. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel mag je mogelijk geen auto of motor of zelfs geen fiets meer rijden. Bespreek met jouw behandelend arts wat er in jouw situatie mogelijk is. Bij de meeste vormen van hersenletsel is een keuring door een neuroloog of onafhankelijk arts noodzakelijk. Jij vraagt jouw "Gezondheidsverklaring" aan bij het CBR, vult die in en stuurt het naar het CBR. Het kost tijd en geld maar dan weet je dat je officieel veilig kan deelnemen aan het verkeer.

Deelnemen aan het verkeer vergt naast spierfunctie, veel van de snelheid van denken, reageren, inschatten, overzien, anticiperen (vooruitdenken) op een situatie en de hogere cognitieve functies. Ook gezichtsvelduitval of functiebeperking of neglect kan van invloed zijn op het veilig besturen van een vervoermiddel en deelnemen aan het verkeer. Ben je erg prikkelgevoelig voor licht en beweging, snel afgeleid of snel vermoeid? Er zijn mensen met hersenletsel die zeer goed de eigen grenzen in de gaten kunnen houden en na vijf of tien minuten rijden pauze nemen en zich niet op de snelwegen begeven. Maar er zijn ook mensen met hersenletsel die het gevaar, snelheid of andere verkeerstechnische zaken niet goed kunnen inschatten.

Er zijn verhalen bekend van mensen die na een beroerte al slingerend over de weg reden, en daar geen erg in hadden. De locatie van het hersenletsel is ook niet onbelangrijk. Zo is bekend dat schade bij bepaalde delen van de frontale kwab, risicovol gedrag vaker voorkomt.

Er zijn nu alleen nog wettelijke beperkingen voor het autorijden na een beroerte /CVA en TIA.

• Na een TIA mag iemand twee weken niet autorijden. Daarna als de neuroloog de goedkeuring geeft.
• Na een beroerte met restverschijnselen mag iemand sowieso drie maanden niet autorijden.
• Na een beroerte met bloedvatafwijkingen mag iemand zes maanden sowieso niet autorijden.
  
  

2 Algemene veiligheidseisen waar je aan moet voldoen

Elke hersenletsel is anders en daarom zal jouw eigen arts een inschatting met je proberen te maken.

Er zijn ook algemene 'veiligheidseisen' vanuit het CBR (Centraal Bureau Rijvaardigheid) waaraan iedere Nederlander moet voldoen.

Voor het aanvragen van een verklaring van geschiktheid moet de aanvrager een formulier 'Gezondheidsverklaring' van het CBR kopen, de vragen over zijn gezondheidstoestand daarop beantwoorden en vervolgens het geneeskundig verslag bij de eigen verklaring laten invullen door een arts.

Deze arts dient een rijbewijskeuring uit te voeren waarbij zowel de lichamelijke als de mentale gesteldheid aandacht krijgt. Bij de meeste vormen van hersenletsel dient de neuroloog de keuring te doen.

De Gezondheidsverklaring kost € 44,50

Het geneeskundig verslag is voor het CBR een screeningsinstrument om onderscheid te kunnen maken tussen aanvragers die zonder meer een verklaring van geschiktheid kunnen krijgen en aanvragers bij wie nader onderzoek noodzakelijk is.

Geeft de keurend arts op het geneeskundig verslag aan dat hij twijfels heeft over het cognitief functioneren, dan volgt een verwijzing naar een neuroloog of neuropsycholoog. Dan kan een rijtest volgen. Een rijtest is geen rijexamen. Het is een rit in uw eigen auto met een medewerker van het CBR die beoordeelt of u het verkeer nog kan inschatten en adequaat kan reageren.

3 Waar let het CBR op: Oriëntatie- Praktische vaardigheden- Sociaal functioneren

Voor het autorijden zijn de volgende zaken belangrijk: oriëntatie en geheugen (O), praktische vaardigheden en aandacht (P), en sociaal en persoonlijk functioneren (S) – OPS. 

Deze domeinen bevatten elk drie items, die vragen naar gedragingen die een aanwijzing zijn voor onderliggende cognitieve functiestoornissen. Het O-domein bevat de items vergeetachtigheid, verwardheid en gestoorde oriëntatie in tijd en plaats; het P-domein de items traagheid, moeite met het uitvoeren van praktische handelingen en verwaarlozing van het uiterlijk; en het S-domein de items afleidbaarheid, inadequaat sociaal gedrag en verminderde zelf-inschatting.

Aanvragers waarbij de arts een aantekening maakte over cognitief functioneren zullen een testrit op de openbare weg moeten maken met een deskundige van het CBR. Het al dan niet verstrekken van een verklaring van geschiktheid hangt af van de resultaten van deze rijtest. Het accent ligt bij de testrit overigens meer op wat iemand, eventueel met aanpassingen aan het voertuig, nog wél kan dan op wat iemand níet meer kan.

Een rijtest is geen rijexamen! Het is een rit in de eigen auto met een medewerker van het CBR die beoordeelt of je het verkeer nog kan inschatten en adequaat kan reageren. De rijtest duurt niet langer dan een half uur en er wordt o.a. gelet op reactiesnelheid en hoe veilig je je in het verkeer begeeft.


Hoe de rijtest verloopt:

Na kennismaking met deskundige van CBR gaat men samen de weg op voor de rijtest. Tijdens de rijtest kijkt de deskundige of de (medische) situatie geen probleem vormt om veilig te kunnen rijden.

Na afloop hoort men meteen hoe het gegaan is.

Soms is vervolgonderzoek nodig, een training of een aanpassing aan het voertuig. De rijtestdeskundige geeft de uitkomst door aan de arts van het CBR. Die neemt het besluit over de rijgeschiktheid. Dit besluit ontvangt men schriftelijk.

Soms moeten bepaalde maatregelen genomen worden om te mogen rijden. Bijvoorbeeld een bril dragen of aanpassing van het voertuig. De deskundige van het CBR stelt vast welke aanpassingen noodzakelijk zijn. Soms blijkt uit de rijtest dat het niet verantwoord is om te rijden. In dat geval mag men geen rijexamen doen en geen nieuw rijbewijs aanvragen.

Waar wordt op gelet tijdens een rijtest?

Een rijtest is altijd maatwerk, aangepast aan de situatie van de aanvrager. Afhankelijk daarvan ligt de nadruk in de rijtest op ‘zien’, ‘denken’ of ‘doen’. En soms op een combinatie hiervan.

De rijtest met nadruk op ‘Zien’?

• Positie kiezen op de weg. Er wordt getoetst of men op de juiste plek op de weg rijdt en blijft rijden en of men daarbij goed rekening houdt met het overige verkeer, obstakels en de inrichting van de weg.
• Besluiten nemen. Er wordt getoetst of men de beslissingen weloverwogen neemt. En of men daarmee het andere verkeer niet hindert of in gevaar brengt.
• Aandacht verdelen. Er wordt getoetst of men de aandacht goed kan verdelen tussen de bediening en de besturing van het voertuig en het overige verkeer. Ook in ingewikkelde verkeerssituaties.
• Waarnemen (bij minder scherp zien). Er wordt getoetst of men zich in alle omstandigheden op tijd kan oriënteren. Zonder gevaarlijke situaties te veroorzaken of anderen te hinderen.
• Waarnemen (bij een kleiner of beschadigd gezichtsveld). Er wordt getoetst of men de kijktechniek aanpast om het kleinere of beschadigde gezichtsveld te compenseren.

De rijtest met de nadruk op ‘denken’

• Aandacht blijven houden. Er wordt getoetst of men geconcentreerd blijft tijdens de hele rijtest.
• Gerichte aandacht. Er wordt getoetst of men belangrijke en minder belangrijke zaken goed uit elkaar kan houden.
• Aandacht verdelen. Er wordt getoetst of men zijn aandacht goed kan verdelen tussen de bediening en de besturing van het voertuig en het verkeer om zich heen. Ook in ingewikkelde verkeerssituaties.
• Automatisch uitvoeren van handelingen. Er wordt getoetst of men handelingen om de auto te bedienen en besturen automatisch kan uitvoeren, zodat men de aandacht bij de weg en het verkeer kan houden.
• Besluitvorming. Er wordt getoetst of men weloverwogen de beslissingen neemt. En of men daarmee het andere verkeer niet hindert of in gevaar brengt.
• Verkeerssituaties herkennen. Er wordt getoetst of men verschillende verkeerssituaties herkent en daarin veilig weet te handelen.
• Toepassen verkeersregels. Er wordt getoetst of men de verkeersregels kan toepassen en of men tegelijkertijd de auto veilig kan besturen.
• Herkennen van gevaar. Er wordt getoetst of men gevaarlijke situaties herkent. En of men als dit nodig is, zo kan handelen dat gevaar wordt vermeden.
• Voorspellen van gedrag van andere weggebruikers. Er wordt getoetst of men het gedrag van andere weggebruikers goed inschat. En of men het eigen rijgedrag hier goed op afstemt.

De rijtest met de nadruk op ‘doen’

•  Algemeen:
  • Zitpositie. Er wordt getoetst of men stevig en stabiel in de stoel zit tijdens het rijden. En tijdens het nemen van bochten, gasgeven en remmen. Er wordt gekeken of men de omgeving goed blijft waarnemen.
  • Veiligheidsgordel (autoriem). Er wordt getoetst of men de veiligheidsgordel zelfstandig kan omdoen en afdoen.
• Als u uw armen niet (goed) kunt gebruiken:
  • Sturen. Er wordt getoetst of men het stuur met beide handen, of bij aanpassing met één hand, kan vasthouden en volledig naar links en rechts kan draaien. Er wordt ook gekeken of men dit snel genoeg kan, om in te spelen op wat er om zich heen gebeurt.
  • Vloeiend sturen. Er wordt getoetst of men het voertuig vloeiend bestuurt. Er wordt gekeken of het stuurgedrag goed is afgestemd op de omgeving. Ook wordt er gekeken of men het voertuig tijdens het optrekken en gas geven op de juiste plek op de weg stuurt en houdt. Zowel op rechte stukken als in bochten.
  • Krachtig sturen. Er wordt getoetst of men voldoende kracht heeft in de armen en handen om goed te kunnen sturen. Dit wordt gemeten in ‘newton’. Voor het besturen van een (bestel)auto moet er tenminste 200 newton kracht gezet kunnen worden op het stuur. Voor een vrachtauto of bus is dit tenminste 250 newton.
  • Bedienen van schakelaars en parkeerrem. Er wordt getoetst of men tijdens het rijden de schakelaars goed kan bedienen, terwijl men het voertuig veilig en verantwoord blijft besturen.
  • Schakelen. Er wordt getoetst of men kan schakelen naar een andere versnelling, terwijl men het stuur blijft vasthouden met tenminste één hand. Er wordt daarbij ook gekeken of men tijdens het schakelen het voertuig veilig en verantwoord blijft besturen.

Als u uw benen niet (goed) kunt gebruiken:

• Gaspedaal bedienen. Er wordt getoetst of men de rechtervoet op het gaspedaal kunt zetten. En of men daarbij met de hak op de vloer steunt, zodat men het gaspedaal met de voet kan indrukken en loslaten.
• Gedoseerd gas geven. Er wordt getoetst of men de volledige controle heeft over het gaspedaal.
• Wisselen tussen gas- en rempedaal. Er wordt getoetst of men de rechtervoet van het gaspedaal op het rempedaal kunt zetten. En of men daarna het rempedaal kunt indrukken en loslaten.
• Rempedaal bedienen. Er wordt getoetst of men in een vloeiende beweging de voet midden op het rempedaal kunt zetten, zonder naar het rechterbeen te kijken. En of men het rempedaal volledig kunt indrukken en weer loslaten.
• Krachtig remmen. Er wordt getoetst of men met zoveel kracht kunt remmen, dat het voertuig stil komt te staan. Deze kracht wordt gemeten in ‘newton’. De kracht waarmee men het rempedaal moet kunnen intrappen, is tenminste 500 newton. Bij een bestelauto, vrachtauto of bus is dit 700 newton.
• Gedoseerd remmen. Er wordt getoetst of men de volledige controle heeft over het rempedaal.
• Koppeling bedienen. Er wordt getoetst of men de voet in een vloeiende beweging midden op het koppelingspedaal kan zetten, zonder naar het linkerbeen te kijken. En of men het koppelingspedaal volledig kan indrukken en rustig weer loslaten.
• Gedoseerd koppelen. Er wordt getoetst of men volledige controle heeft over het koppelingspedaal.

Als u uw lichaam en nek niet goed kunt draaien:

• Om u heen kijken. Er wordt getoetst of men met hulp van de spiegels de hele omgeving rond het voertuig kan zien. Dus voor, achter en naast de auto. Er wordt ook gekeken of men de nek en lichaam snel genoeg kunt draaien, zodat men de blik snel kan verplaatsen als dat nodig is. Er wordt gekeken of het voertuig niet slingert tijdens het kijken. En dat  het overige verkeer niet gehinderd word en men geen gevaar is voor andere weggebruikers.

3 a Goedgekeurd of met een beperkte termijn van het rijbewijs of alleen in eigen omgeving

Het CBR kan iemand volkomen geschikt achten voor het rijden van een auto of motor en ongelimiteerd in het aantal jaren. Ook kan het CBR iemand "beperkt geschikt" verklaren, bijvoorbeeld voor de termijn van 1 tot 3 jaar (progressieve ziekten), of voor het uitsluitend rijden in de eigen omgeving.

Een dergelijke beperking tekent het CBR aan op de verklaring van geschiktheid en die wordt op het gemeentehuis overgenomen op het rijbewijs.
Je dient je dan te houden aan deze beperkingen. Let op dat een verzekering niet hoeft uit te keren als je je niet houdt aan deze eisen, als er wel een ongeluk gebeurt.

4 Verschil tussen rijvaardigheid en rijgeschiktheid 

Rijgeschiktheid heeft betrekking op de lichamelijke en mentale kwaliteiten op grond waarvan iemand wel of niet in staat is een motorvoertuig veilig en verantwoord te besturen, dat slaat dus op je gezondheid.

Rijvaardigheid slaat op de vereiste kennis en vaardigheden voor het besturen van een motorvoertuig; deze wordt getoetst op het rijexamen. Heb je je rijbewijs ooit gehaald dan ben je rijvaardig.
Rijgeschikt ben je als je of gezond bent, of een verklaring hebt over je gezondheid.

Er is slechts een klein, heel klein percentage van de mensen die opgeroepen worden voor een rijtest (geen rijexamen) waarvan het CBR uiteindelijk stelt dat zij niet langer mogen rijden door cognitief verval. 

Lees meer..

5 Veilig Verkeer Nederland Opfriscursus

6 Twijfel of je nog veilig auto kunt rijden?

Twijfel je of je in jouw situatie nog in staat bent om veilig auto te rijden? Bijvoorbeeld omdat je hersenletsel hebt, of de diagnose diabetes hebt gekregen, gezichtsvelduitval hebt of een arm beperkt kunt gebruiken? Dan is het belangrijk dat je laat onderzoeken of je nog wel rijgeschikt bent.
Vul daarom een "Gezondheidsverklaring van het CBR", in. Zie welke vragen daarin gesteld worden onderaan deze pagina. Een 'Gezondheidsverklaring' kun je kopen op je gemeentehuis of online bij het CBR .

Reden voor verwijzing voor de medische keuring door een neuroloog kan zijn:

• Aandoening van het centrale of perifere zenuwstelsel, toenemend in ernst
• Amyotrofische lateraal sclerose (ALS)
• Bewustzijnsstoornis (bijv. flauwvallen)
• Dementie
• Dwarslaesie
• Epilepsie (vallende ziekte)
• Gevoelsstoornis van de benen/voet (neuropathie)
• Hersendoorbloedingsstoornis in de vorm van een TIA of beroerte
  
• Hersenbeschadiging na een trauma
  
• Hersentumor
  
• Misvorming van de hersenvaten met of zonder hersenbloeding
  
• Multiple sclerose
• Narcolepsie (slaapstoornis)
• Overmatige slaperigheid
• Polio met restverschijnselen
  
• Spasticiteit (verhoogde spierspanning) verkregen in de jeugd
• Spieraandoening
  
• Verminderd geestelijk functioneren, anders dan dementie (bijv. een geheugenstoornis)
• Zenuwbeschadiging na een trauma
  
• Ziekte van Huntington
  
• Ziekte van Parkinson

7 Zorgen om de rijgeschiktheid van een ander

9 De vragen van de Gezondheidsverklaring

Op de 'Gezondheidsverklaring' rijvaardigheid van het CBR staan vragen over de gezondheidsproblemen. Deze verklaring koop je bij jouw gemeente of bij het CBR zelf.

De kosten zijn voor:

• de beoordeling van je rijgeschiktheid
• een eventuele rijtest
• eventuele adviezen over aanpassingen aan je auto of motor.

Na het invullen van de Gezondheidsverklaring krijg je na enige tijd bericht en wordt duidelijk of je een medische keuring moet ondergaan.
De medische keuring kost geld, dat verschilt per arts. Daarna is het wachten -gemiddeld 6 weken op de uitslag of je een rijtest moet doen of je rijbewijs kan behouden.

Met name de vragen 1, 2, 3, 9, (+ subvragen) , 10 en 18 gaan over hersenletsel en de gevolgen. Omdat ieders situatie verschilt moet u alle vragen beantwoorden.
De vragen kunt u inzien via:
https://www.cbr.nl/nl/rijbewijs-houden/nl/gezondheidsverklaring/uw-gezondheidsverklaring/auto-motor-en-t-rijbewijs

10 Keuring door een neuroloog

Bij bepaalde gezondheidsproblemen of beperkingen zoals veel mensen met hersenletsel hebben, heeft het CBR een rapport nodig van een medisch specialist.
Bij veel aandoeningen kunt u naar uw eigen behandelaar/neuroloog. Het CBR kan op basis van deze informatie en de Regeling Eisen Geschiktheid 2000 uw rijgeschiktheid beoordelen.

Reden voor verwijzing naar de neuroloog kan zijn:
Aandoening van het centrale of perifere zenuwstelsel, toenemend in ernst
Amyotrofische lateraal sclerose (ALS)
Bewustzijnsstoornis (bijv. flauwvallen)
Dementie
Dwarslaesie
Epilepsie (vallende ziekte)
Gevoelsstoornis van de benen/voet (neuropathie)
Hersendoorbloedingsstoornis in de vorm van een TIA of beroerte
Hersenbeschadiging na een trauma
Hersentumor
Misvorming van de hersenvaten met of zonder hersenbloeding
Multiple sclerose
Narcolepsie (slaapstoornis)
Overmatige slaperigheid (denk ook aan slaapapneu door de hersenstam)
Polio met restverschijnselen
Spasticiteit (verhoogde spierspanning) verkregen in de jeugd
Spieraandoening
Verminderd geestelijk functioneren, anders dan dementie (bijv. een geheugenstoornis)
Zenuwbeschadiging na een trauma
Ziekte van Huntington
Ziekte van Parkinson

Alternatieven ovor zelf autorijden

• BoodschappenPlusBus van het Nationaal Ouderenfonds of
• ANWB AutoMaatje zorgt ervoor dat vrijwilligers met een auto in contact worden gebracht met minder mobiele dorpsgenoten of stadgenoten.
• Valys taxipas voor langere afstanden.
• Wmo-taxipas reizen met korting. Informeer bij de plaatselijke gemeente.