Woord vooraf: Het brein werkt als één geheel samen. Hersenfuncties lopen verspreid door de hersengebieden en komen voort uit de uitwisseling tussen de gebieden. Toch zijn er wel klachten aan te wijzen per hersengebied.

Thalamus: meest bedrade gedeelte van de hersenen

Thalamus  is afgeleid van het Griekse woord voor slaapkamer; θάλαμος

De Thalamus is het gele gedeelte op de tekening hierboven, is een belangrijke hersenkern en wordt gerekend tot de tussenhersenen, samen met de hypofyse en hypothalamus. Het is het meest 'bedrade' gedeelte van de hersenen. Letsel in de thalamus kent dan ook grote gevolgen.

Poort naar de hersenschors

De verbindingen van de thalamus naar de hersenschors (cortex) lopen ook weer terug van de hersenschors (cortex) naar de thalamus.

Dat wordt het het Thalamo-cortico-thalame circuit genoemd. Het resultaat hiervan is dat kleine thalamus-letsels hersenschors syndromen kunnen 'nabootsen' en dat in sommige syndromen de specialisatie van de hersenhelft te herkennen is. 

Als poort naar de hersenschors moet de thalamus veel zintuiglijke prikkels doorgeven (behalve geur), maar moet ook prikkels filteren waardoor je je als je gezond bent kunt 'afsluiten' voor bepaalde prikkels. Het is daarmee één van de zogenoemde "filters" (prikkelfilter).

De thalamus wordt ook in verband gebracht met waken, slapen, bewustzijn, waakzaamheid (alertheid), motoriek, emoties die verband houden met een gebeurtenis en met akinetisch mutisme. Dat is een syndroom, een gevolg van hersenletsel waarbij de persoon niet meer of verminderd spreekt (mutisme) en niet  of verminderd beweegt (akinesie). De persoon kan je met de ogen volgen maar lijkt verder apathisch.

Zes thalamuskernen

De thalamus heeft zes apart functionerende kerngroepen waar specifieke klachten bij horen als er letsel optreedt. Waar informatie uit andere delen van het zenuwstelsel wordt overgedragen naar specifieke gebieden in de hersenschors (cortex).

Plaats van het letsel in de thalamus en bijhorend syndroom:

1. Voorste thalamuskern (anterieur): Onvermogen tot het inprenten van informatie (anterograde amnesie)

2. Voorste mediale kern: Het opvullen van een gat in het geheugen met verzinsels (anterograde amnesie). Vergeten van de volgorde (volgorde amnesie). Uitvoerende functiestoornisssen/ (executieve functiestoornissen) Uitvoerende functies zijn: doelgericht en flexibel plannen, controleren en aanpassen van handelingen, logica, de strategie en het oplossen van problemen.

3. Intralaminaire kernen: Apathie en concentratiestoornis

4. Linker pulvinar: Woordvindingsstoornissen

5. Rechter pulvinar: Linkszijdige ruimtelijke verwaarlozing / niet opmerken (neglect)  Zie verderop bij de bespreking van het pulvinar.

6. Grote bilaterale mediale thalamusletsels waaronder de intralaminaire kernen:

Coma en slaperigheid (coma en somnolentie)

7. Motorische kernen contralateraal: Halfzijdige motorische verwaarlozing, tijdelijke bewegingsarmoede zonder krachtsverlies

8. Zicht- en gevoelscentra, inclusief pijnverwerking (aan de andere kant van het lichaam):

• Gezichtsvelduitval (sectoranopsie) aan de tegenovergestelde lichaamskant.
• Vermindering van de gevoeligheid van het lichaam (hemihypesthesie)

• Verminderde pijngevoeligheid aan een kant van het lichaam (hemihypalgesie)
• Verminderde smaak

• Thalamische pijn aan de andere kant van het lichaam.

  Pijn aan één zijde van het lichaam.

  Pijn kan worden gevoeld in de benen, armen, gezicht. Pijn, brandende, stekende en prikkende sensaties.
  Veranderingen in het weer of bepaalde bewegingen of activiteiten kunnen het verder verergeren.
  De pijn, veroorzaakt door een beroerte in de thalamus heet 'het syndroom van Déjerine-Roussy' (zie link)

Mogelijke gevolgen van beschadiging van de thalamus

Problemen met wakker zijn, waakzaamheid en bewustzijn
Het thalamo-cortico-thalame circuit, dat zijn alle verbindingen tussen de hersenschors en de thalamus, wordt in verband gebracht met ontwaken, en waakzaamheid en het bewustzijn. Schade aan een deel van de thalamus wordt geassocieerd met risico van coma. 

Gevoelsstoornissen

Schade in een deel van de thalamus kan leiden tot gevoelsstoornissen(sensibiliteitsstoornissen) en pijn in de tegenovergestelde lichaamshelft. Beschadigingen hier kunnen ook bewegingsstoornissen (motorische stoornissen) zoals bewegingsarmoede geven. 

Twee specifieke kernen: zowel het pulvinar achterin de thalamus, als een kern in het midden onderin, de nucleus reticularis thalami, hebben deels overlappende functies:

Het pulvinar, een kern achterin de thalamus:

• Sensorische Integratie. Het pulvinar helpt bij het samenvoegen van informatie van verschillende zintuigen, zoals zien, horen en voelen. Dit zorgt ervoor dat de hersenen een duidelijker beeld van de omgeving krijgen.
  
  
• Visuele Verwerking. Het pulvinar werkt samen met de visuele delen van de hersenen. Het ontvangt informatie van de superieure colliculi (een deel van de middenhersenen) en helpt bij het verwerken van visuele reflexen. Het helpt de aandacht te richten op belangrijke visuele details zoals kleur, vorm of locatie. Het helpt bij minder belangrijke informatie weg te filteren. Het werkt daarin samen met andere hersengebieden, zoals de pariëtale- of wandbeenkwab. Focus je bijvoorbeeld op de kleur rood of iets rechts in je gezichtsveld, dan versterkt het pulvinar deze eigenschappen in visuele gebieden. 

Bij schade aan het pulvinar kunnen de visuele reflexen verstoord zijn, wat kan leiden tot problemen met het richten van de aandacht op belangrijke visuele details.

Ook een ander deel van de thalamus, de nucleus reticularis thalami, helpt waarschijnlijk om de hersenen te laten focussen op de belangrijkste details van wat je ziet.

• Aandacht en Focus Zoals we net al schreven bij 'verwerking van visuele prikkels' helpt het pulvinar ons de aandacht erbij te houden. Het zorgt ervoor dat we ons kunnen concentreren op wat belangrijk is en minder afgeleid raken door andere zoals visuele prikkels om ons heen. 
  
  
• Ruimtelijk Inzicht. Dit deel van de hersenen helpt ons te begrijpen waar dingen zich bevinden en hoe we ons door een ruimte bewegen. Dit is belangrijk voor het plannen van zaken en navigeren.  
  
  
• Geheugen en Leren. Onderzoek laat zien dat het pulvinar ook een rol speelt bij leren en onthouden, vooral als het gaat om dingen die we zien en visuele herinneringen. 
• Omgaan met Emoties. Het pulvinar helpt ons bij het verwerken van emotionele prikkels. Dit speelt een rol bij hoe we met emoties omgaan en hoe we contact maken met anderen.

Let op! Als het Pulvinar beschadigd is raakt het één en waarschijnlijk meerdere van deze functies!

Overige vermelde problemen na letsel in de thalamus zijn:

• gezichtsvelduitval,
• verminderde smaak,
• verminderd pijngevoel,
• verminderde gevoel in één kant van het lichaam,
• bewegingsarmoede,
• woordvindingsproblemen.

Klachten zijn afhankelijk van de plaats van het letsel in de thalamus.

Gedragsveranderingen

Afhankelijk van de plaats van het thalamusletsel kunnen de klachten bestaan uit:

• apathie,
• persevereren: niet kunnen stoppen van een gedachte of handeling: 'niet los kunnen komen van wat de geest bezighoudt en voortduren van een handeling' (perseveraties),
• persoonlijkheidsveranderingen kunnen optreden,
• overprikkeling is één van de meest gehoorde klachten,
• het belangrijk maken van niet-verwante informatie,
• geheugenverlies.

Het syndroom van Déjerine-Roussy / Thalamisch pijnsyndroom

Thalamische pijn treedt op na een beroerte (CVA) in de thalamus.
De pijn is dan voelbaar aan de andere kant van het lichaam dan waar de beroerte plaatsvond, dus in één lichaamshelft.

De pijn kan plaatselijk zijn of in een groter gebied voelbaar in de benen, armen, of in het gezicht.

De pijn kent brandende, stekende en prikkende, tintelende sensaties. Veranderingen in het weer of bepaalde bewegingen of activiteiten kunnen het verder verergeren.
Lees meer op: https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/lichamelijke-gevolgen/pijn#thalamischepijn

Tekst gecontroleerd door: P.A.W. Frima-Verhoeven Neuroloog van Hersenletsel-uitleg en van Brein Poli 

Download hieronder Engelstalige info over de gevolgen van een thalamus beroerte door Emmanuel Carrera en Julie Bogousslavsky . M.D.

Bronnen:

Cairns, H., RC Oldfield, JB Pennybacker, D. Whitteridge: akinetische mutisme met epidermoïd cyste op de 3e ventrikel . In: Brain . Volume 64, 1941, p 273-290.

Carrera, E., & Bogousslavsky, J. (2006). The thalamus and behavior: Effects of anatomically distinct strokes. Neurology, 66(12), 1817–1823. https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000219679.95223.4c

Eyskens, E., Feenstra, L., Meinders, A., Vandenbroucke, J. P., & Van Weel, C. (1997). Codex Medicus (10e ed.). Maarssen, Nederland: Elsevier Gezondheidszorg.

File:Thalamus3.PNG - Wikimedia Commons. (2007, 20 januari). Geraadpleegd van https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Thalamus3.PNG

Haaxma, R. (2013). Neurologie van cognitie en gedrag in hoofdlijnen. Houten, Nederland: Springer Media.

Herrero, M., Barcia, C., & Navarro, J. (2002). Functional anatomy of thalamus and basal ganglia. Child's Nervous System, 18(8), 386–404. https://doi.org/10.1007/s00381-002-0604-1

Hersenletsel uitleg | Hersenletsel-uitleg.nl. (z.d.). Geraadpleegd van https://www.hersenletsel-uitleg.nl/

Kuks, J. B. M., Snoek, J. W., Oosterhuis, H. G. J. H., & Fock, J. M. (2003). Klinische neurologie (15e ed.). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.

Palm, J. (2012). Omgaan met Hersenletsel. Assen, Nederland: Van Gorcum.

Schuurman, P. R., Bosch, D. A., Bossuyt, P. M., Bonsel, G. J., Van Someren, E. J., De Bie, R. M., . . . Speelman, J. D. (2000). A Comparison of Continuous Thalamic Stimulation and Thalamotomy for Suppression of Severe Tremor. New England Journal of Medicine, 342(7), 461–468. https://doi.org/10.1056/nejm200002173420703

Sherman, S. M. (2005). Thalamic relays and cortical functioning. Progress in Brain Research, , 107–126. https://doi.org/10.1016/s0079-6123(05)49009-3

Thalamus. (z.d.-a). Geraadpleegd van http://medicaltextbooksrevealed.s3.amazonaws.com/files/11185-53.pdf

Thalamus. (z.d.-b). Geraadpleegd van http://zlab.rutgers.edu/modules/teaching/docs/Thalamus/Thalamus%20Lecture.pdf

Thalamus. (z.d.-c). Geraadpleegd van http://www.neuroanatomy.wisc.edu/coursebook/thalamus.pdf

Wikipedia-bijdragers. (z.d.). Bestand:Thalamus3.PNG - Wikipedia. Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Thalamus3.PNG

Zesiewicz, T. A., Elble, R., Louis, E. D., Hauser, R. A., Sullivan, K. L., Dewey, R. B., . . . Weiner, W. J. (2005). Practice Parameter: Therapies for essential tremor: Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology, 64(12), 2008–2020. https://doi.org/10.1212/01.wnl.0000163769.28552.cd