Samenvatting pagina evenwichtsstoornissen

Deze pagina is een samenvatting van de uitgebreide pagina evenwichtsstoornissen.
Op de uitgebreide pagina staat informatie over: 

• ziekten van het evenwichtsorgaan
• welke zaken invloed hebben op het evenwicht (ogen, evenwichtsorgaan, reflexen, goede spierfunctie, positiezin (proprioceptie), juiste bloeddruk, doorbloeding, hartslag, ademhaling én
  
• de hersengebieden die bewegingen mogelijk maken van ogen en spieren en die belangrijk zijn voor ruimtelijke oriëntatie.

Na het oplopen van hersenletsel kunnen mensen last hebben van evenwichtsstoornissen, (draai)duizeligheid en / of bewegingsonzekerheid. Draaiduizeligheid is een ernstige vorm van duizeligheid waarbij de hele wereld lijkt te tollen en te draaien. Ook mensen met evenwichtsproblemen zónder hersenletsel kunnen deze klachten ervaren.

Klachten kunnen variëren in ernst van mild tot invaliderend.

Drie specialismen in één?

Mensen met problemen met het evenwicht worden door de huisarts verwezen naar een KNO-arts, óf naar een neuroloog óf naar een oogarts. Eigenlijk zou dit net zo goed een eigen specialisme moeten zijn, omdat de problematiek zo complex is.

Het evenwicht

Het evenwichtsgevoel wordt bepaald door informatie uit de positiezin (proprioceptie), gezichtsvermogen en het evenwichtsorgaan. Als hier iets mis mee is verliest iemand het evenwicht, kan licht in het hoofd worden, duizelig zijn of het gevoel hebben dat de wereld tolt en beweegt.

• de positiezin of proprioceptie laat je weten hoe de stand van het lichaam is. Dit is nodig om te voelen wat er gebeurt. Dankzij de sensorcellen van de proprioceptie in het lichaam, weten de hersenen hoe het lichaam zich bevindt ten opzichte van de ruimte om iemand heen.
  

• het gezichtsvermogen /ogen. Dit is nodig om te zien wat er gebeurt. Bijvoorbeeld wat onder of boven is, wat er beweegt etc.

Het evenwichtsorgaan 'voelt' de bewegingen van het hoofd en kan middels beeldstabilisatie de ogen 'tegensturen', om bij de snelste bewegingen scherp te blijven zien. Heel belangrijk zijn daarbij drie beeldstabilisatie-reflexen:

1) De reflex tussen het evenwichtsorgaan en de ogen voor beeldstabilisatie: vestibulo-oculaire reflex (VOR)
Deze reflex is nodig om bij de snelste bewegingen scherp te kunnen blijven zien. Als deze reflex verstoord is zal iemand duizelig worden, de wereld lijkt te kantelen en iemand kan het evenwicht verliezen. Diegene kan trillende beelden zien.

2) De reflex tussen de nek en ogen: cervico-oculaire reflex (COR)

Deze reflex is nodig om bij het draaien van de nek of hoofd nog steeds scherp te kunnen blijven zien. Bij nekletsel of een whiplash kan deze reflex verstoord zijn waardoor iemand snel duizelig is.

3) De reflex tussen ogen en beweging: optokinetische reflex (OKR)
Deze reflex is nodig om het beeld op het netvlies te stabiliseren gedurende een beweging waarbij iets snel uit beeld verdwijnt en de ogen terugkeren naar de beginstand.

• het evenwichtsorgaan (vestibulaire orgaan) ligt in het binnenoor van het linker- en rechteroor. Beide evenwichtsorganen voelen waar de zwaartekracht is, wat onder en boven is, of iemand zelf in beweging is óf dat de omgeving beweegt. Het evenwichtsorgaan helpt bij houdingsstabiliteit, oriëntatie in de ruimte, beeldstabilisatie en het houden van balans.
  
  
  Het evenwichtsorgaan bestaat uit meerdere onderdelen:
  
  

  • Twee belangrijke onderdelen zijn 1) De halfcirkelvormige kanalen in het binnenoor en 2) het statolietorgaan.

    De halfcirkelvormige kanalen bevatten een vloeistof (perilymfe en endolymfe). Deze meten als het ware de stand van het hoofd zoals een waterpas dat doet.

    Het statolietorgaan (of otolietorganen) voelt of je naar voor of naar achter beweegt (dit heet ook wel lineaire versnelling). Het heeft een rol in het waarnemen van versnelling, beweging en zwaartekracht. Dat gebeurt middels de gehoorsteentjes. Op een afbeelding kan je zien hoe de steentjes achterblijven tijdens een beweging, waardoor het lichaam weet dat je vooruit of achteruit gaat; zie deze link.
    Het statolietorgaan wordt vaker 'otolietorganen' genoemd (sacculus en utriculus).
    
    Uitgebreide informatie over de anatomie van het evenwichtsorgaan staat achter deze link.

Door een klap, val of botsing bijvoorbeeld bij traumatisch hersenletsel, óf door een infectie óf door veroudering kunnen de gehoorsteentjes losschieten en terechtkomen in het andere gedeelte van het evenwichtsorgaan: in de vloeistof (perilymfe) van de halfcirkelvormige kanalen. De balans is dan meteen weg en iemand kan heel ziek worden met overgeven. De ogen kunnen gaan wiebelen of snelle schokkende bewegingen maken (nystagmus). 

Pas als de vloeistof tot stilstand is gekomen zakt het gevoel van intense draaiing en het zeeziekte-gevoel.

Mensen met een stoornis aan het evenwichtsorgaan kunnen erg beperkt zijn in het werkzame en sociale leven. Ze kunnen snel en ernstig overprikkeld raken, met weer nieuwe klachten tot gevolg.
Lees meer over de invloed van een stoornis van het evenwichtsorgaan op het evenwicht.

Ziekten van het evenwichtsorgaan

De volgende ziektebeelden beschrijven we uitgebreid op de hoofdpagina van evenwichtsstoornissen.
De indeling kan gemaakt worden naar terugkerende (draai)duizeligheid, plotselinge (draai)duizeligheid en uitval van evenwichtsorgaan.

Plotselinge (draai)duizeligheid
Vaak wordt labyrintitis in één adem met neuritis vestibularis genoemd en omgekeerd. De klachten zijn hetzelfde maar het verschil is de slechthorendheid bij labyrintitis.

• Neuritis vestibularis
• Labyrintitis
• Duizeligheid na acute hersenletsels

Terugkerende (draai)duizeligheid

• BPPD / BBPV
• Benigne recidiverende vertigo / Recurrent Vestibulopathie
• Brughoektumor, Vestibulair Schwannoom
• Cervicogene duizeligheid (vanuit de nek)
• Cardiovasculaire duizeligheid (vanuit het hart)
• Duizeligheid door hyperventilatie
• MdDS (Mal de Débarquement Syndrome)
• Superior canal dehiscence syndroom (SCDS)
• Vestibulaire migraine
• Vestibulaire paroxysmieën
• Ziekte van Ménière/ syndroom van Ménière

Uitval evenwichtsorgaan

• PPPD
• Bilaterale Vestibulopathie (BVP)

We verwijzen naar de site van de stichting Hoormij NVVS voor een volledig overzicht van alle ziektebeelden.

Factoren die het evenwicht beïnvloeden

Belangrijk voor het evenwicht is dat alles in het lichaam goed functioneert. Om een goed evenwicht en balans te houden zijn met name de oren, de beide evenwichtsorganen, ogen, spieren, bloeddruk, hartslag, ademhaling en hersenfuncties zo belangrijk.
Ook is het belangrijk dat deze factoren goed onderling samenwerken.
Als er ook maar één functie of orgaan niet goed functioneert, dan moet het lichaam gaan compenseren met andere functies en organen.

Hersenen

De hersenen spelen een cruciale rol. Het valt op dat er heel veel verschillende hersengebieden betrokken zijn bij balans en evenwicht doordat ze helpen met het oriënteren in de ruimte en doordat ze (oog-)bewegingen mogelijk maken.
Uitgebreide informatie over de hersengebieden die belangrijk zijn voor het evenwicht staat achter de linkjes:

• de kleine hersenen
  
• hersenstam
  

De volgende hersengebieden zijn belangrijk voor de motoriek. Zij zorgen ervoor dat iemand de houding kan aanpassen en het evenwicht bewaart:

• basale ganglia
• thalamus
  
• motorische hersenschors
• frontaalkwab
• pariëtaalkwab

Met name de rechterhersenhelft is belangrijk voor ruimtelijke oriëntatie, dat weer belangrijk is voor het evenwicht.
Vanuit de kleine hersenen en de hersenstam worden de spieren in het lichaam aangestuurd. Dat is om aanpassingen te doen om het evenwicht te kunnen behouden, niet te vallen of om gewoon stabiel te kunnen blijven zitten. De hersenen coördineren de bewegingen.
Mensen met letsel in één of meerdere van deze hersengebieden kunnen daarom problemen ervaren met het evenwicht.

Dit was een samenvatting van het onderwerp: invloed van hersengebieden op het evenwicht.

Acuut hersenletsel

Als je acuut duizelig wordt, kan dat ook een teken zijn van een beroerte (CVA). Ook andere acute hersenletsels kunnen de oorzaak zijn van acute duizeligheid en verstoring geven van het evenwicht. Er kan sprake zijn van (draai)duizeligheid, misselijkheid al dan niet met overgeven. Er kan een intolerantie zijn voor bewegingen van het hoofd. Dat kan gepaard gaan met onbalans. Lees over de waarschuwingssignalen dat iemand een hersenbloeding of herseninfarct of TIA kan hebben opgelopen via deze link.

Als door het hersenletsel de spieren niet goed werken

Als de hersenen merken dat er geen balans is, of als het evenwichtsorgaan dat merkt, of de ogen het zien, zullen de spieren proberen bij te sturen. Als dat niet lukt dan kan iemand snel het evenwicht verliezen.

Door hersenletsel kunnen mensen veel problemen hebben met de aansturing van spieren. Denk aan halfzijdige verlamming, spierkrachtverlies, parese, spasme, of denk aan parkinsonisme.

Denk aan het niet goed kunnen coördineren van de spieren (ataxie) of aan bijvoorbeeld een bewegingsstoornis.
Mensen die niet goed kunnen bewegen door het hersenletsel, kunnen daarom problemen ervaren met het evenwicht.

Overige oorzaken

• bloeddrukschommelingen kunnen duizeligheidsklachten en een neiging tot flauwvallen geven. Met name bij beschadigde autonome functies: Posturale Orthostatische Tachycardie Syndroom (POTS) en Orthostatische Hypotensie (OH) (dysautonomie)
  
• hartritmestoornissen
• doorbloedingsstoornis in het evenwichtsorgaan en/of (kleine) hersenen
• bloeding in het evenwichtsorgaan en/of (kleine) hersenen
• laag bloedsuikergehalte
• sommige medicijnen
• gebruik van alcohol.

Mensen met één of meerdere van deze factoren kunnen daarom problemen ervaren met het evenwicht.

Dit was een samenvatting van de tekst: invloed van overige factoren op het evenwicht.

Relevante info

Bekijk een filmpje en lees alle relevante info via deze link.

Lees de blog van Tania Stadsbader over evenwichtsziekten.

Lees onze pagina's over gerelateerde onderwerpen:

• balans en proprioceptie,
• fixatie disparatieproblemen,
• ataxie en coördinatiestoornissen,
• kleine hersenen (cerebellum), 
• basale ganglia,
• wat doet een ortoptist.