Reuk- en smaakstoornis

Bij veel neurologische aandoeningen komen reuk- en smaakstoornissen voor. De reuk- en smaakzenuwen liggen wel van elkaar af maar de functies reuk en smaak hangen nauw samen. 

Niet meer kunnen ruiken

Permanent of tijdelijk niet meer kunnen ruiken (anosmie) komt voor als de reukzenuwen beschadigd zijn door het hersenletsel.  

Daarnaast kan het hersengebied (middelste deel van de temporaalkwab/ slaapkwab) die zorgt voor de waarneming van geuren, beschadigd zijn (sensorineurale stoornis). Ten slotte kan de hersenstam beschadigd zijn en de zintuiglijke waarneming niet meer doorgeven.
Er zijn mensen bij wie het reukvermogen zich langzaam of bij vlagen herstelt, maar er zijn ook mensen bij wie dat niet het geval is. Dat hangt van de aard van het letsel af.


Geur- of smaak niet meer herkennen

Bij sommige hersenletsels kan iemand de geur- of smaak niet meer herkennen /identificeren. Dat heet reuk-agnosie. Hierbij is geen sprake van geheugenverlies. De zintuigen zijn nog intact. De persoon bijvoorbeeld ruikt wel het gas, maar weet de betekenis ervan niet, waardoor de gaskraan niet dicht gedraaid zal worden.   


Teveel ruiken en teveel proeven

Bij zintuiglijke overprikkeling kan iemand teveel ruiken en teveel proeven. Geuren kunnen onverdraaglijk worden. Voorbeelden zijn het te sterk waarnemen van parfum, etensluchten, lichaamsgeur, straatlucht enz.


Het eten smaakt zo anders

Door hersenletsel kan het eten ook ánders smaken en het komt ook voor dat mensen andere dingen lusten dan voor het letsel. Dat kan soms leiden tot (snelle) gewichtsafname.

Genieten

Zonder reuk lijkt al het eten smakeloos en flauw. Bij het onderscheiden van smaak is geur nodig. Zonder reuk en smaak verlies je het vermogen te genieten van eten, drinken en van prettige geuren. Stel je de impact eens voor dat je niet meer kan genieten van je eten. Waarvoor zou je nog naar een restaurant gaan? Zou je nog kokkerellen of een taart gaan bakken? Zou je je de geur van bos, zee, bloemen, vers gemaaid gras niet enorm missen?

Alarmering

Geur en smaak hebben daarnaast een belangrijke signaleringsfunctie. Ze waarschuwen voor bedorven eten, brand-, gaslucht, potentieel gevaarlijke chemische stoffen en gassen enzovoorts.  

Zeefplaat

De bovenkant van de neusholte wordt gevormd door een bot dat de hersenen van de neusholte scheidt. Dat bot heet de zeefplaat. Uitgroeisels van zenuwcellen (bulbus olfactorius) vormen daar samen de reukzenuw (nervus olfactorius).

 

Een breuk in de zeefplaat of een abces of  kwaadaardig gezwel vlakbij dit bot leidt tot beschadiging van de reukzenuwen. Smaakzenuwvezels, die met de smaakzenuwen (nervus facialis en nervus glossopharyngeus) zijn verbonden gaan via de hersenstam naar de hersenen, naar het slaapbeenkwab. 

In het geval dat een gezwel de oorzaak was van reuk- en smaakverlies kan het operatief verwijderen van dit gezwel de smaak en geur helaas niet terugbrengen.

Neurologische oorzaken

Hersentumor  

Hersenabces

Hersenstamletsel

Bestraling

Beroerte / CVA  

Migraine

Ziekte van Alzheimer

Ziekte van Parkinson

Schedelletsel, met name schedelbasisfractuur

Schade aan de aangezichtszenuw

Schade aan de reukzenuw

Schade aan de temporaalkwab (slaapkwab) of aan de hippocampus

Woordverklaring

Geur:

Anosmie        Onvermogen om reukprikkels waar te nemen

Cacosmie       Een onaangename verkeerde  smaak proeven of geur ruiken

Hyposmie      Verminderd vermogen reukprikkels waar te nemen

Hyperosmie   Toegenomen vermogen reukprikkels waar te nemen

Dysosmie      Veranderde waarneming van reukprikkels

Euosmia        Een prettige verkeerde smaak proeven of geur ruiken

Parosmia       Verkeerde smaak proeven of verkeerde geur ruiken

Phantosmia   Iets proeven of ruiken zonder een aanwezige bron

Reuk-agnosie Onmogelijkheid om reukprikkel te identificeren /classificeren

Smaak:

Ageusie         Onvermogen om smaakprikkels waar te nemen

Hypogeusie    Verminderd vermogen smaakprikkels waar te nemen

Hypergeusie   Toegenomen vermogen smaakprikkels waar te nemen

Dysgeusie       Veranderde gewaarwording van smaakprikkels

Smaak-agnosie Onmogelijkheid om smaakprikkel te identificeren /classificeren

Toelichting

Bij parosmie wordt wel onderscheiden het ervaren van onaangenaamste onjuiste geur of smaak (cacosmie), dan wel juist een plezierige, maar onjuiste smaak of geur (euosmie). Bekende triggers voor het optreden van parosmie zijn koffie, vlees, ui, tandpasta.

 

Verlies van reuk- en smaakvermogen kan zich voordoen bij een virale infectie. 

Wanneer het  proeven en ruiken zich herstelt, verdwijnt de parosmie, het ervaren van een niet passende smaak en geur, als eerste.

 

Het plotseling verlies van smaak en van reukvermogen is een bekend symptoom van een besmetting met COVID-19.

 

Phantosmie, zo bleek uit onderzoek, deed zich vooral voor onder mensen na een eerder traumatisch hoofdletsel, en onder mensen gediagnosticeerd met een psychiatrisch ziektebeeld, mensen die bekend zijn met temporale epilepsie en mensen bekend met het voorkomen van episoden van verstoorde geur- of smaakbeving voorgaande aan epileptische insulten.

Interessante links:

Bronnen:

Umami: Van Nieuw Amerongen, 1994; Lindemann, 1996; Spielman, 1998 en Ackerman en Kasbekar, 1997; Spielman, 1998

ntvt.nl/tijdschrift/tijdschrift_item/t/smaak_en_reukstoornissen

Farbman, Injury-stimulated neurogenesis in sensory systems. Adv Neurol 1997; 72: 157-161, Mott, Leopold. Disorder in taste and smell. Med Clin North America 1991; 75: 1321-1353, tastescience.com/Small DM, Gerber JC, Mak YE, Hummel T. Differential neural responses evoked by orthonasal versus retronasal odorant perception in humans. Neuron. 2005 Aug 18;47(4):593-605

Een verslag over de resultaten van een onderzoek door AbScent, een patiëntbelangenvereniging voor mensen met vermindering  van smaak- en geurvermogen. Zie  https://abscent.org
https://monell.org/distinct-differences-exist-between-sense-of-smell-distortions-associated-with-covid-19-monell-center-researchers-find/?blm_aid=4752394